Jesekiel David Kirszenbaum (1900–1954). Uczeń Bauhausu

Od początku lat 50., zmagając się z chorobą nowotworową, Kirszenbaum przypomniał sobie swoje czasy studenckie w Bauhausie w cyklu obrazów o różnym stopniu abstrakcji. Dwie akwarele przedstawiające ryby na abstrakcyjnym tle (zdj. nr 56, 58) już na pierwszy rzut oka przypominają obraz Paula Klee „Złota rybka“ (Der Goldene Fisch, obecnie w zbiorach Hali Sztuki w Hamburgu) z 1925 roku. Stosując swobodne, niemalże organiczne formy, odkryte w malarstwie przez Mondriana i Kandinsky'ego około 1910 roku, tworzył abstrakcyjne akwarele, gwasze (zdj. nr 57) i arabeski. Z kolei kompozycje stanowiące połączenie form przedmiotowych ze swobodnymi formami abstrakcyjnymi, jak w przypadku akwareli „Abstrakcyjny ogród“[109] przypominają także Rogera Bissière'a, członka École de Paris, który w swojej wczesnej fazie twórczej czerpał także inspiracje z twórczości Paula Klee. Ostatni obraz przywołujący wspomnienia ze Staszowa - „Prorok Elijasz“ (zdj. nr 59), nawiązuje do obrazów przedstawiających Mesjasza przybywającego do sztetla. Widać na nim wprawdzie miasto i znane ludowe postaci na jego tle, ale głównym bohaterem obrazu nie jest Wybawiciel, lecz prorok, którego - według biblijnego przekazu - ogniste rumaki wznoszą do nieba (2 Krl 2, 11).

Kirszenbaum zmarł w 1954 roku, na skutek choroby nowotworowej. Retrospektywy jego prac odbyły się w 1955 roku w Galerie Tsavta w Jerozolimie oraz w 1962 roku w paryskiej Galerie Karl Flinker przy Rue du Bac 34. Katalog tej ostatniej wystawy zawiera obszerny esej Friedricha Hagena o życiu i twórczości artysty.

Axel Feuß, październik 2019 r.

Dziękujemy wnukom brata Jesekiela Kirszenbauma, Nathanowi i Amosowi Diamentom (Tel Awiw), za udostępnienie obszernych informacji i materiałów zdjęciowych oraz udzielenie zezwolenia na ich wykorzystanie, a także Pani Annie Taube (Osnabrück, wcześniej Instytut Goethego w Tel Awiwie) za życzliwe wsparcie w poszukiwaniu informacji.

Literatura przedmiotu:

Yechezkel Kirszenbaum, Childhood and Youth in Staszów. From „Life Chapters of a Jewish Artist“ (Dzieciństwo i młodość w Staszowie. Rozdziały z życia żydowskiego artysty), przełożył Leonard Levin. Dostępny w Internecie: https://www.jewishgen.org/yizkor/staszow/sta221.html (dostęp: październik 2019 r.); Hebrajski oryginał [w:] Sefer Staszów (Księga Staszowa), Elhanan Erlich (red.), Tel Awiw 1962, s. 221-229, oraz [w:] J.D. Kirszenbaum, 2013 (patrz poniżej), s. 129-170.

Revolution und Realismus. Revolutionäre Kunst in Deutschland 1917 bis 1933 (Rewolucja i realizm. Sztuka rewolucyjna w Niemczech w latach 1917-1933), katalog wystawy, Berlińskie Muzea Państwowe (Staatliche Museen zu Berlin), Berlin (Wschodni) 1978.

Inna Goudz, Herwarth Walden und die jüdischen Künstler der Avantgarde (Herwarth Walden i żydowscy awangardziści), [w:] Der Sturm. Zentrum der Avantgarde (Der Sturm. Centrum awangardy), tom 2: Aufsätze (Opracowania), katalog wystawy, Muzeum von der Heydta (Von der Heydt-Museum), Wuppertal 2012, s. 515-540.

Johanna Linsler, Jesekiel David Kirszenbaum, entre aspiration révolutionaire et mémoire du shtetl / Jesekiel David Kirszenbaum, zwischen revolutionärem Streben und Erinnerungen an das Schtetl (Jesekiel David Kirszenbaum, między rewolucyjnymi dążeniami a wspomnieniami z życia w sztetlu), [w:] Anne Grynberg, Johanna Linsler (red.), L’Irréparable. Itinéraires d’artistes et d’amateurs d’art juifs, réfugiés du „Troisième Reich“ en France / Irreparabel. Lebenswege jüdischer Künstlerinnen, Künstler und Kunstkenner auf der Flucht aus dem „Dritten Reich“ in Frankreich (Bezpowrotność. Losy żydowskich artystek, artystów i znawców sztuki we Francji w czasie ucieczki z „Trzeciej Rzeszy“), wyd. przez placówkę koordynacji badań proweniencji sztuki w Magdeburgu (Koordinierungsstelle Magdeburg), Magdeburg 2013, s. 265-289 oraz 290-314.

J.D. Kirszenbaum (1900-1954). The Lost Generation. From Staszów to Paris, via Weimar, Berlin and Rio de Janeiro / La génération perdue. De Staszów à Paris, via Weimar, Berlin et Rio de Janeiro (Ostatnie pokolenie. Ze Staszowa, przez Weimar, Berlin i Rio de Janeiro, do Paryża), Nathan Diament (red.), Paryż 2013; Tamże: Baron David de Rothschild, Alix de Rothschild: Student and Benefactor / Alix de Rothschild, élève et bienfaitrice, s. 11; Nadine Nieszawer, Jechezkiel Kirszenbaum, a Jewish Artist of the School of Paris / Jechezkiel Kirszenbaum, un artiste juif de l’École de Paris, s. 13-16; Nathan Diament, A Personal Pathway / Un cheminement personnel, s. 21-32; Caroline Goldberg Igra, Kirszenbaum’s Artistic Journey / Le parcours artistique de Kirszenbaum, s. 35-124.

Caroline Goldberg Igra, The Restoration of Loss: Jechezkiel David Kirszenbaum’s Exploration of Personal Displacement, [w:] Ars Judaica, wyd. Bar-Ilan University, Faculty of Jewish Studies, Department of Jewish Art, nr 10, Ramat Gan 2014, s. 69-92.

Nadine Nieszawer, Deborah Princ i inni, Artistes juifs de l’École de Paris 1905-1939 / Jewish Artists of the School of Paris (Żydowscy artyści Szkoły Paryskiej w latach 1905-1939), Paryż 2015, s. 177 i nast. oraz 428 i nast. Dostęp w Internecie: http://ecoledeparis.org/wp-content/uploads/2018/12/1.pdf (dostęp: październik 2019 r.).

J.D. Kirszenbaum (1900-1954). Retrospektiva (Retrospektywa), katalog wystawy, Muzeum Mimara (Muzej Mimara), Zagrzeb 2018.