Jesekiel David Kirszenbaum (1900–1954). Uczeń Bauhausu

Od 1933 roku do początku drugiej wojny światowej Kirszenbaum był - jak wynika z nielicznych zachowanych informacji i dzieł - aktywnym członkiem École de Paris (Szkoła Paryska). Nazwa ta nie określa jednolitego kierunku sztuki, ani też zwartej grupy artystycznej, lecz odnosi się do ogółu francuskich, ale przede wszystkim do zagranicznych artystów w Paryżu, którzy od przełomu XIX i XX wieku mieli wpływ na sztukę współczesną. Do francuskich artystów osiadłych w dzielnicy Montparnasse, jak Derain, Matisse, Braque, Rouault i Léger, dołączyli artyści-emigranci, kilkoma falami przybywający z Hiszpanii, Włoch, Holandii, Niemiec i Ameryki Południowej, najwięcej jednak z krajów Europy Wschodniej - Rosji, Polski, Bułgarii, Czechosłowacji, Rumunii i Węgier, którzy na Montparnassie, dzielnicy z licznymi pracowniami artystów i kafejkami, tworzyli tętniącą życiem dzielnicę artystyczną.

Dopiero całkiem niedawno odkryto ponownie, że większość tych zagranicznych artystów była pochodzenia żydowskiego. W różnych okresach czasu należeli do nich: Henryk Berlewi, Marc Chagall, Henri Epstein, Otto Freundlich, Moise Kisling, Moise Kogan, Roman Kramsztyk, Rudolf Levy, Jacques Lipchitz, Louis Marcoussis, Amedeo Modigliani, Mela Muter, Jules Pascin, Issachar Ryback, Lasar Segall, Chaim Soutine, Marek Szwarc, Ossip Zadkine i wielu innych. Szacuje się, że w okresie międzywojennym około pięciuset twórców opuściło swoje ojczyzny z uwagi na antysemickie prześladowania oraz trudne warunki życiowe lub polityczne i udało się do Paryża, z czego prawie 180 to artyści, którzy odegrali ważniejszą rolę.[71] Po dojściu Hitlera do władzy uciekli z Niemiec do Paryża: urodzony w Wilnie uczeń Bauhausu Moses Bagel, pochodzący z Polski Jankiel (także Jankel) Adler i Kirszenbaum oraz malarz z Łodzi Jakub (także Jacob) Markiel. Siedemdziesięciu spośród tych najbardziej znanych, czyli 40 procent, zmarło w komorach gazowych niemieckich obozów koncentracyjnych na terenie Polski.[72]

Tylko nieliczni z tych artystów poruszali w swoich pracach wyraźnie żydowskie tematy: Chagall, Kirszenbaum, Ryback, pochodzący ze Stanisławowa Artur (także Arthur) Kolnik i urodzony na Ukrainie Emmanuel Mané-Katz. Kirszenbaum, który w paryskich muzeach i galeriach wiele czasu poświęcał studiowaniu starych i współczesnych francuskich mistrzów i który rzekomo przyjaźnił się z Georgesem Rouaultem,[73] w okresie od 1933 roku do wybuchu drugiej wojny światowej stworzył około 600 dzieł. Po wkroczeniu Niemców do Paryża wszystkie zostały skonfiskowane i w jego mieszkaniu zniszczone.[74] W ten sposób artysta po raz drugi stracił swój dotychczasowy dorobek twórczy.

W chwili wybuchu drugiej wojny światowej Kirszenbaum i jego żona zostali internowani i rozdzieleni. Jesekiel trafił do obozu w Meslay-du-Maine, na wschód od Rennes, w którym od września 1939 roku do czerwca 1940 roku było internowanych dwa tysiące niemieckich i austriackich cywilów z Paryża i okolic. Po wkroczeniu Niemców na te tereny i ewakuacji obozu, został przeniesiony do obozu pracy dla obcokrajowców we wsi Saint-Souveur, niedaleko miejscowości Bellac w departamencie Haute-Vienne. Prawdopodobnie w 1942 roku zdołał stamtąd zbiec i do końca wojny żył w ukryciu.[75] Helma Kirszenbaum była więziona w obozie dla internowanych Camp de Gurs na południu Francji, niedaleko hiszpańskiej granicy, do czerwca 1940 roku. Następnie została zwolniona, ale pozostała w Gurs, by tam czekać na męża.[76] Później wróciła przypuszczalnie do Paryża. Pod koniec 1943 roku została ponownie aresztowana i trafiła do tymczasowego obozu przejściowego w Drancy, 20 kilometrów na północny wschód od Paryża, z którego deportowano 65 000 Żydów do obozów zagłady, w głównej mierze francuskich. Stamtąd 20 stycznia 1944 roku została wywieziona do Auschwitz i tam zamordowana.[77]

Wspomniany pobyt w obozach jak i w ukryciu, nie przeszkodził Kirszenbaumowi w kontynuacji jego pracy twórczej. Zimą 1939 roku wykonał namalowany w przeważającej mierze w odcieniach szarości w stylu późnego impresjonizmu i obecnie znajdujący się w jerozolimskim Muzeum Izraela „Pejzaż z kościołem“,[78] a w 1940 roku - pracę przedstawiającą chłopską zagrodę w wiosennej scenerii.[79] W 1941 roku, w miejscowości Bellac, namalował w podobnej technice zbieracza chrustu na tle zimowego krajobrazu, którego postać prawdopodobnie nie była wspomnieniem ze Staszowa, lecz osobą tam zaobserwowaną.[80] Cykl martwych natur z bukietami kwiatów w brzuchatych wazonach był prawdopodobnie inspirowany kolorami i abstrakcyjnymi kompozycjami fowistów, może Maurice'a de Vlamincka.[81] W 1942 roku powstały obrazy przywołujące wspomnienia ze Staszowa: „Żyd na ośnieżonej ulicy“,[82] „Nosiwoda ze Staszowa“ (zdj. nr 42) oraz „Mesjasz i anioły przybywają do wioski“ (zdj. nr 43) - kolejny obraz wprowadzający biblijną scenę „wjazdu Jezusa do Jerozolimy“ do życia codziennego bądź będący ponowną adaptacją obrazu Ensora, na którym artysta uwiecznił samego siebie (w lewym dolnym rogu) z pędzlem, paletą i sztalugą, malującego rozgrywającą się przed nim scenę. Trzy ostatnie obrazy w odcieniach szarości i brązu są przykładami malarstwa późnego impresjonizmu i jedynymi z niewielu zachowanych dzieł, które znajdowały się w obszernym dorobku artysty przed jego utratą.