Jesekiel David Kirszenbaum (1900–1954). Uczeń Bauhausu

W styczniu 1936 roku, w galerii Mouradian-Vallotton przy Rue de Seine 41, została otwarta indywidualna wystawa prac Kirszenbauma, na której artysta zaprezentował rysunki i akwarele - „wszystkie w radosnych kolorach palety, między głęboką czerwienią a błękitem... poświęcone głównie życiu rosyjskich chłopów“, jak pisał paryski „Le Journal Juif“.[59] W tych latach galeria zajmowała się przede wszystkim handlem dziełami Degasa, Utrilla i Maxa Ernsta. Konserwatywny dziennik „Paris-Midi“ zaanonsował wystawę prac Kirszenbauma jako ekspozycję „malarstwa żydowskiego“ przedstawiającego sceny uliczne i wiejskie, biednych kupców, chłopów i robotników. Kolory tych w sumie dwudziestu akwarel „im bardziej bezmyślnie zostały nałożone, tym bardziej były lśniące“.[60]

W 1938 roku Kirszenbaum uczestniczył w salonie stowarzyszenia Association Artistique des Surindépendants, które powstało w 1929 roku i na swoich wystawach prezentowało głównie malarzy surrealistycznych i abstrakcyjnych. W tym samym roku artysta zaprezentował swoje prace na wystawie malarzy niemieckich - „Exposition des Peintres Allemands“, zorganizowanej przez Związek Wolnych Artystów (Freie Künstlerbund, FKB / Union des Artistes Libres), rok wcześniej założony z inicjatywy niemieckich artystów emigracyjnych w Paryżu, którego członkami byli między innymi Max Ernst, Otto Freundlich i Hans Hartung a zwłaszcza twórcy i twórczynie dzieł sztuki, które w ramach nazistowskiej akcji „sztuka wynaturzona“ („entartete Kunst“) zostały usunięte z niemieckich muzeów, sprzedane, zniszczone i na wystawie o tej samej nazwie sprofanowane.

Wśród prac zaprezentowanych w galerii Mouradian-Vallotton znalazł się „Mężczyzna z papierosem“ (zdj. nr 37), akwarela datowana na rok przed rozpoczęciem wystawy - jedna z omówionych w prasie scen ulicznych, przedstawiających prostych ludzi i przykuwających silnymi kontrastami czerwieni i błękitu. Znanymi motywami wykonanymi w tej samej technice są również harmonista i kontrabasista,[61] mężczyzna w połatanym ubraniu, w butach z cholewami i worem na plecach[62] oraz dwaj chłopi przy furmance podczas rozmowy. Powstały także obrazy - „Stary Żyd“ z laską, w czapce i z bagażem na ramieniu (1936),[63] „Stary Żyd na tle śnieżnego krajobrazu“ (ok. 1937),[64] popiersia Żyda[65] oraz „Rybak“ (oba z 1938 r.),[66] utrzymane w stonowanych odcieniach brązu i szarości, raz przypominające styl Braque'a, innym razem Rouaulta czy Modiglianiego. Żydowskie sceny i portrety, podobnie jak prace powstałe wcześniej w Berlinie, na pewno były malowane z pamięci i przywołują postaci oraz wydarzenia ze Staszowa. Impresjonistyczny „Lunatyk“ nad dachami miasta w towarzystwie uśmiechniętego księżyca, namalowany w odcieniach jasnego błękitu około 1937 roku,[67] zdaje się być zainspirowany twórczością Chagalla lub surrealistów.

Szereg obrazów zawierających opowieści biblijne artysta umiejscowił w mieście swego dzieciństwa: obraz „Żydowscy mieszkańcy wioski witają Mesjasza“ (zdj. nr 38) powstał w 1937 roku i przedstawia wybawiciela w postaci chasyda, wjeżdżającego na ośle do Staszowa. Przy siodle wiszą filakteria i haftowany worek zawierający 613 przykazań, zwanych micwami. Przy lewym brzegu obrazu widać szyld z nazwą stacji Staszów i postać zawiadowcy, po prawej stoją witający Mesjasza chasydzcy rabini i chazani oraz grupy mieszkańców z tablicami powitalnymi z hebrajskimi napisami. W 1939 roku Kirszenbaum namalował nową wersję tego tematu (zdj. nr 39) a w 1942 i 1946 roku wykonał kolejne jego interpretacje (zdj. nr 43, 47). Jednocześnie zmieniał ich stylistykę, wybierając albo środki wyrazu typowe dla późnego impresjonizmu, co ukazywało go jako mistrza szarości i jej odcieni, albo naiwne, kolorowe sceny figuralne, które mogły być wzorowane na dziełach fowistów. Inspiracją do tego tematu, ale też do postaci obserwujących scenę z zewnątrz oraz do niesionych przez nich szyldów z napisami i flag, był prawdopodobnie wielokrotnie publikowany oraz od 1939 roku wystawiany w Paryżu obraz Jamesa Ensora „Wjazd Chrystusa do Brukseli“ (1888).[68]

W tym samym czasie Kirszenbaum pracował także nad exodusem i rozpowszechnianą od średniowiecza legendą wędrującego Żyda - dwoma tradycyjnymi tematami żydowskim, które w kontekście nazistowskich prześladowań i wywołanej tym fali uchodźców nabrały szczególnej aktualności. Jego szkic olejny z 1938 roku, znajdujący się w zbiorach jerozolimskiego Muzeum Izraela, ukazuje „wędrownych Żydów“ siedzących na swoich bagażach na tle otwartego krajobrazu.[69] W 1939 roku artysta stworzył cykl rycin „Exodus“, przedstawiając na nich różne korowody Żydów eskortowanych przez żołnierzy (zdj. nr 41), matkę obejmującą swoje dzieci[70] oraz wyruszającą w drogę rodzinę z furmanką, na której wiezie swój skromny dobytek (zdj. nr 40). Temat ten artysta kontynuował również po zakończeniu drugiej wojny światowej (zdj. nr 44).