Johannes a Lasco

Jan Łaski – Polski reformator we Fryzji Wschodniej

Jan Łaski, którego łacińska forma imienia i nazwiska Johannes a Lasco zachowała się w dokumentach i pismach jego czasów a w nowszych czasach została przyjęta w Niemczech,[1] urodził się w 1499 roku prawdopodobnie w Łasku, obecnym mieście powiatowym położonym 20 kilometrów na południowy zachód od Łodzi, w zamożnej i wpływowej polskiej rodzinie szlacheckiej posiadającej trzy większe miejscowości: Łask, Stryków i Bolesławiec oraz prawie 40 wiosek w różnych regionach Wielko- i Małopolski. Jego ojciec, Jarosław Hieronim, sprawował urząd wojewody sieradzkiego od 1511 roku. Matka, Zuzanna z Bąkowej Góry, wniosła do małżeństwa ogromny posag. Starszy brat ojca, Andrzej, który zmarł w 1512 roku, był duchownym w Sieradzu, Krakowie, Poznaniu i Gnieźnie. Młodszy stryj, Jan Łaski (zwany Starszym, 1456-1531) – w 1501 roku został sekretarzem królewskim, w 1503 roku kanclerzem wielkim koronnym a w 1510 roku arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski.[2]

Wybitna pozycja Jana Łaskiego Starszego w czasach panowania króla Aleksandra Jagiellończyka (1461-1506) oraz króla Zygmunta I Starego (1467-1548) sprawiła, że uczestniczył on w reformach polityki wewnętrznej oraz w sukcesach polityki zagranicznej, takich jak wyegzekwowanie od zakonu krzyżackiego zwrotu lenna na rzecz Królestwa Polskiego i doprowadzenie do małżeństwa króla Polski z włoską księżną Boną Sforzą (1494-1557), czy też w rozmowach dotyczących podejścia Polski do kwestii sukcesji na Węgrzech oraz relacji z dworem Habsburgów. W latach 1512-1517, jako arcybiskup, brał udział w V Soborze Laterańskim w Rzymie, zwoływał synody prowincjonalne oraz tłumił pierwsze wpływy reformacji w Polsce.[3] Prymas wziął na siebie również obowiązki rodzinne, przejmując pieczę nad wszystkimi dziećmi brata Jarosława: Trzem bratanicom zapewnił posag, umożliwiając im ożenek z przedstawicielami arystokracji. Natomiast bratanków Hieronima Jarosława (*1496), Jana i Stanisława (*1501) sprowadził do swojej siedziby w Krakowie, pomagając im w ten sposób w zdobyciu starannej edukacji humanistycznej, natomiast od 1513 roku, w trakcie trwania rzymskiego Soboru Laterańskiego, umożliwił im studia na uniwersytetach w Rzymie, Bolonii i Padwie.

Jan od 14 roku życia przez sześć lat przebywał we Włoszech. Dzięki stryjowi już w tym czasie jest prebendarzem i z racji nadanych mu w Polsce duchownych urzędów i tytułów, między innymi w Gnieźnie i Krakowie, otrzymuje więcej niż wystarczające dochody. Zatem, wracając do Polski wiosną 1519 roku, jest nie tylko zabezpieczony finansowo, lecz także, z uwagi na pochodzenie i wykształcenie, predysponowany do zajmowania najwyższych kościelnych i świeckich urzędów i przyjmowania honorów. W 1521 roku przyjmuje święcenia kapłańskie oraz zostaje wybrany na dziekana i mianowany królewskim sekretarzem.[4]

Jego starszy brat, Hieronim, już w młodych latach był wysyłany za granicę w celu wykonywania królewskich zleceń i misji dyplomatycznych. Na przełomie roku 1520 i 1521 wraz z polską delegacją udał się do Akwizgranu na uroczystość koronacji cesarza Karola V (1500-1558). Podczas tej podróży spotyka się dwa razy, raz w Kolonii i raz w Brukseli, z humanistą Erazmem z Rotterdamu (1466/1469-1536), będącym kapłanem i członkiem zakonu kanoników regularnych św. Augustyna, którego pisma drukowano w Polsce już od 1518 roku, głównie w Krakowie, i które cieszyły się tam dużym uznaniem. W styczniu 1524 roku zostaje wysłany na dwór w Paryżu, dokąd udaje się w towarzystwie Jana i Stanisława. Bracia Łascy podróżują przez Szwajcarię, spotykając się najpierw z Huldrychem Zwinglim (1484-1531) w Zurychu i następnie odwiedzając Erazma w jego posiadłości w Bazylei. Erazm sprawił, „że zająłem się teologią, tak, on pokazał mi po raz pierwszy prawdziwą religię“, stwierdził Jan lata później, a konkretnie w 1544 roku.