„Książę malarstwa“ Jan Matejko w Bonn

Ci, którzy dziś używają pojęcia „książę malarstwa“, w pierwszej kolejności myślą o współczesnych artystach, którzy w ciągu ostatnich lat odgrywali i nadal odgrywają kluczową rolę w sztuce, takich jak Jörg Immendorf, Markus Lüpertz czy Georg Baselitz. Jednak, podążając za głównymi organami prasowymi w Niemczech, pojęcie to ma obecnie bardzo rzadko pozytywny wydźwięk. Określa ono raczej autoinscenizację artystów, ich bliskość do polityki oraz rozwiązły tryb życia a także ich nie zawsze właściwe załatwianie spraw finansowych czy też używanie przez nich strategii marketingowych podważających niepowtarzalność tworzonych przez siebie dzieł sztuki. W Austrii na przykład, po śmierci Ernsta Fuchsa, uznano artystę za jednego z najwybitniejszych współczesnych twórców sztuki, jednocześnie utożsamiając go z „geniuszem kiczu“.[1]

Bliżej niezdefiniowany i oczywiście nigdy oficjalnie nienadawany tytuł „księcia malarstwa“, to w dzisiejszym znaczeniu pojęcie ukształtowane i rozpowszechniane w prasie ostatniego ćwierćwiecza XIX w. Pierwowzorem tego typu artysty był i jest po dziś dzień austriacki malarz historyczny i portrecista Hans Makart (1840-1884)[2], artysta, który w 1869 roku, po ukończeniu studiów w Monachium i po wielu podróżach studyjnych, został wezwany do Wiednia, gdzie na koszt państwa założył okazałą prywatną pracownię. Od 1872 roku jego pracownia stanowiła centrum życia społeczno-artystycznego a jej wystrój, na który składały się gobeliny, rzeźbione meble, dywany, antyki, różnego rodzaju bronie i ogromne bukiety z suszonych kwiatów i liści palmowych (do dziś zwane bukietami makartowskimi), znacząco wpłynął na ówczesny styl wyposażenia wnętrz. Tu artysta wydawał przyjęcia, które niebawem stały się modne także w Monachium i innych miastach, tu przyjmował cesarzową Elżbietę a popołudniami wpuszczał do niej grupy turystów. Symboliczny książęcy status Makart osiągnął najpóźniej wraz z wystawieniem w marcu 1878 roku w wiedeńskim Künstlerhaus swego monumentalnego dzieła „Wjazd cesarza Karola V do Antwerpii“, które jednego dnia obejrzało kilka tysięcy płacących gości, oraz zorganizowaniem w kwietniu 1879 roku historycznego pochodu ku czci pary cesarskiej z okazji jej srebrnej rocznicy ślubu, w zaprojektowanych przez artystę kostiumach. Wtedy to, ten „słynny książę malarstwa“, jadąc konno na czele pochodu, nie tylko sam został „obsypany honorami przez publiczność jak król“, o czym pisała lokalna prasa, ale, dzieląc się nimi, także osobiście powitał uroczyście parę cesarską, która odwdzięczyła się mu tym samym.[3]

W Monachium, stolicy Królestwa Bawarii, było aż trzech artystów, w większym lub mniejszym stopniu oficjalnie określanych mianem „książęta malarstwa“ i tak tytułowanych w literaturze naukowej i popularno-naukowej do dziś. Są nimi: Franz von Lenbach (1836-1904), Friedrich August von Kaulbach (1850-1920) oraz Franz von Stuck (1863-1928).[4] Lenbach, który podobnie jak Makart studiował w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem malarza historycznego Carla Theodora von Piloty‘ego (1826-1886), był od 1866 roku portrecistą z ugruntowaną pozycją w Monachium, z czasem cieszącym się także uznaniem wiedeńskiej arystokracji i magnaterii finansowej. Swoją reputację „księcia malarstwa“ zyskał głównie dzięki zbudowanej w latach 1886-1889 pałacowej wilii, w której, chcąc dowartościować swoją własną twórczość, zgromadził wybitną kolekcję sztuki i urządził reprezentacyjną pracownię. Do dziś mieści się w niej muzeum sztuki jego imienia. Podobnie Kaulbach, głównie portrecista, oraz Stuck, malarz obrazów o tematyce mitologicznej i symbolistycznej, budując okazałe rezydencje, zapewnili sobie pozycję społeczną osiągniętą dzięki pracy twórczej. W przypadku Kaulbacha była to willa z pracownią, zbudowana w stylu włoskiego renesansu w latach 1887-1889, którą w owych czasach uznawano za najbardziej elegancką w Monachium.[5] Z kolei młodszy o prawie całe pokolenie Stuck, w latach 1897-1898 zbudował neoklasycystyczną, do dziś dostępną dla zwiedzających willę i urządził w niej pracownię na miarę prawdziwego sanktuarium sztuki.[6]