„Książę malarstwa“ Jan Matejko w Bonn

Sensacyjnym było również wydarzenie z 1883 roku, którym było przekazanie przez Matejkę obrazu „Jan III Sobieski pod Wiedniem“ papieżowi Leonowi XIII w darze do kolekcji Muzeów Watykańskich. Zanim jednak do tego doszło, zaprezentowano go we Wiedniu. Następnie przewieziono go do Watykanu, przy czym transportowi towarzyszyła polska delegacja pod kierownictwem Matejki i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Tarnowskiego. Przy tej okazji papież wyróżnił artystę Orderem Piusa i udzielił błogosławieństwa Polakom.[36] Publiczne hołdy dla Makarta we Wiedniu oraz Munkácsy‘ego w Budapeszcie miały, w rzeczy samej, podobny charakter, podczas gdy Lenbachowi i Stuckowi składano je podczas monachijskich uroczystości i zgodnie z przyjętym społecznym obyczajem.[37]

Pod koniec życia, gdy „kurtyna opada“ (Der Vorhang fällt) – właśnie taką nazwę nosi ostatnia sekcja ekspozycji w Bonn, „książętom malarstwa‟ europejskiego pozostały pompatyczne pogrzeby. I tak, po śmierci Makarta w 1884 roku, przez kilka dni tłumy odwiedzały jego pracownię, gdzie wystawiono trumnę z jego ciałem. Latarnie gazowe na ulicach Wiednia były okryte czarnymi osłonami. Pamiątki po malarzu, które znajdowały się w prywatnych zbiorach, czczono jak relikwie. Z kolei Leightona pożegnano, za zgodą królowej Wiktorii, podczas szczególnie uroczystej ceremonii żałobnej i pochowano w krypcie Katedry Św. Pawła, gdzie stanął cenotaf ufundowany przez jego wielbicieli. Munkácsy został sprowadzony do Budapesztu w 1900 roku jako bohater narodowy a trumna z jego zwłokami na kilka dni wystawiona została w tamtejszym Pałacu Sztuki. Na czele konduktu żałobnego szły osoby niosące paletę malarską i odznaczenia. Lenbach został pochowany na monachijskim Cmentarzu Zachodnim (Westfriedhof) w kosztownym mauzoleum zbudowanym przez władze miejskie w 1904 roku.[38]

Orszak żałobny na pogrzebie Matejki w dniu 1 listopada 1893 roku, w którym uczestniczyło tysiące żałobników oraz delegacje ze wszystkich trzech zaborów i z zagranicy, przerodził się – jak podaje Kłak-Ambrożkiewicz – „w patriotyczną demonstrację. Orszak okrążył Rynek Główny w Krakowie, skąd, przy dźwiękach salw armatnich, ruszył na cmentarz. Sklepy na trasie [konduktu] były pozamykane a kupcy wyszli na ulice. Rodzina otrzymała setki telegramów, kartek, dedykacji i wieńców.“[39] Na domach wisiały czarne flagi. Na wystawie w Bonn, poza historycznymi fotografiami z pogrzebu, można było zobaczyć srebrne wieńce laurowe z kondolencjami i szarfy żałobne, między innymi wiedeńskiego stowarzyszenia artystów Hagenbund i berlińskiej Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Künste zu Berlin), której Prezydent, malarz historyczny Carl Becker (1820-1900), przesłał telegram kondolencyjny jako jeden z pierwszych. Poza tym pokazano także plakat loterii, z której dochód przeznaczono na urządzenie Domu Matejko, według projektu malarza i grafika Józefa Mehoffera (1869-1946) z 1899 roku oraz pierwsze zdjęcia pomieszczeń wystawowych w Domu Matejki z tego okresu (wszystkie eksponaty ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie).

W sumie na wystawie „Malerfürsten“ w Bonn zaprezentowano 58 eksponatów związanych z życiem i twórczością Jana Matejki, ale nie wszystkie mogły być tutaj opisane. Na koniec można stwierdzić za słowami kuratorek, Doris H. Lehmann i Kathariny Chrubasik, wypowiedzianymi podczas rozmowy przy okazji specjalnego oprowadzenia po wystawie dla portalu Porta Polonica, że tylko dzięki nieskomplikowanej współpracy, głównie z Muzeami Narodowymi w Warszawie i Krakowie, oraz użyczeniu przez nie tak dużej ilości eksponatów, można było w ramach tego projektu po raz pierwszy w Niemczech kompleksowo przedstawić europejską rangę Matejki oraz pokazać jego dzieła i eksponaty z nim związane. W rzeczywistości wystawa wyraźnie pokazała, że w przyszłości zjawisko "książąt malarskich" drugiej połowy XIX w. należy postrzegać w kontekście europejskim i że wobec Leightona, Matejki i Munkácsy‘ego należy stosować podobne kryteria artystyczne, kulturalne i historyczne, jakie stosuje się wobec „książąt malarstwa‟ w niemieckim obszarze językowym, czyli Makarta, Lenbacha, Kaulbacha i Stucka.

Axel Feuß, luty 2019 r.