Jesekiel David Kirszenbaum (1900–1954). Uczeń Bauhausu











![Zdj. nr 12: Nosiwoda, 1925/26 Zdj. nr 12: Nosiwoda, 1925/26 - Nosiwoda (Wasserträger), 1925/26, ilustracja w tekście: Adam Olearius, Die erste russische Revolution (1656), [w:] „Der Querschnitt“, tom 7, Berlin 1927, zeszyt 3, s. 195.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/12%20Wassertr%C3%A4ger%201925%2026.jpg?itok=kCRCLrhN)
![Zdj. nr 13: Harmonista, 1925/26 Zdj. nr 13: Harmonista, 1925/26 - Harmonista (Harmonikaspieler), 1925/26, ilustracja w tekście: S. Dimitrijewski, Stalin – Aufstieg eines Mannes, [w:] „Der Querschnitt“, tom 11, Berlin 1931, zeszyt 6, s. 367.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/13%20Harmonikaspieler%201925%2026.jpg?itok=9UywNKs9)
![Zdj. nr 14: Skrzypek, 1926 Zdj. nr 14: Skrzypek, 1926 - Skrzypek (Geiger), 1926, ilustracja w tekście: Ramon Gomez de la Serna, Maria Wassiljewna. Russische Novelle, [w:] „Der Querschnitt“, tom 9, Berlin 1929, zeszyt 2, s. 95.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/14%20Geiger%201926.jpg?itok=sLkW51eZ)
![Zdj. nr 15: Ilustracje satyryczne, 1926 Zdj. nr 15: Ilustracje satyryczne, 1926 - Trzy ilustracje satyryczne, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 11, z 12.03.1926 r., s. 82.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/15%20Drei%20satirische%20Illu%201926.jpg?itok=_auBXgVT)
![Zdj. nr 16: Trzy karykatury, 1926 Zdj. nr 16: Trzy karykatury, 1926 - Trzy karykatury, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 21, z 28.05.1926 r., s. 158.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/16%20Drei%20Karikaturen%201926.jpg?itok=LtzCojRt)
![Zdj. nr 17: Wolna droga do „prawdy“!, 1926 Zdj. nr 17: Wolna droga do „prawdy“!, 1926 - Wolna droga do „prawdy“! (Der „Wahrheit“ freie Bahn!) [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 26, z 02.07.1926 r., s. 195.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/17%20Der%20Wahrheit%20freie%20Bahn%201926.jpg?itok=MPgWiF1J)
![Zdj. nr 18: Wykupiony, 1926 Zdj. nr 18: Wykupiony, 1926 - Wykupiony (Vergriffen), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 35, z 03.09.1926 r., s. 267.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/18%20Vergriffen%201926.jpg?itok=nb5iKJLz)
![Zdj. nr 19: Trzy karykatury, 1926 Zdj. nr 19: Trzy karykatury, 1926 - Trzy karykatury, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 36, z 10.09.1926 r., s. 274.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/19%20Drei%20Karikaturen%201926.jpg?itok=nKqpwM-y)
![Zdj. nr 20: Zalążki narodu, 1926 Zdj. nr 20: Zalążki narodu, 1926 - Zalążki narodu (Knospen der Nation), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 47, z 26.11.1926 r., s. 367.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/20%20Knospen%20der%20Nation%201926.jpg?itok=SLrT7oCm)
![Zdj. nr 21: Gwiazdy filmowe, 1927 Zdj. nr 21: Gwiazdy filmowe, 1927 - Gwiazdy filmowe (Filmsterne), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 5, z 04.02.1927 r., s. 38.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/21%20Filmsterne%201927.jpg?itok=X-6iBtWu)
![Zdj. nr 22: Wysportowany przyjaciel domu, 1927 Zdj. nr 22: Wysportowany przyjaciel domu, 1927 - Wysportowany przyjaciel domu (Der sportliche Hausfreund), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 6, z 11.02.1927 r., s. 43.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/22%20Der%20sportliche%20Hausfreund%201927.jpg?itok=6p1nWl-N)
![Zdj. nr 23: Sztuka upiększania, 1927 Zdj. nr 23: Sztuka upiększania, 1927 - Sztuka upiększania (Schönheitspflege), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 11, z 18.03.1927 r., s. 83.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/23%20Sch%C3%B6nheitspflege%201927.jpg?itok=nxZXK3H-)
![Zdj. nr 24: Nudne czasy, 1927 Zdj. nr 24: Nudne czasy, 1927 - Nudne czasy (Langweilige Zeiten), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 14, z 08.04.1927 r., s. 107.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/24%20Langweilige%20Zeiten%201927.jpg?itok=okBVZLXP)
![Zdj. nr 25: Poranna zorza, 1927 Zdj. nr 25: Poranna zorza, 1927 - Poranna zorza (Morgenröte], [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 17, z 29.04.1927 r., s. 126.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/25%20Morgenr%C3%B6te%201927.jpg?itok=H6CeGrnT)

![Zdj. nr 27: Letnia moda, 1927 Zdj. nr 27: Letnia moda, 1927 - Letnia moda (Sommermode), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 25, z 24.06.1927 r., s. 187.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/27%20Sommermode%201927.jpg?itok=efIDJS2q)
![Zdj. nr 28: Trudna sprawa, 1927 Zdj. nr 28: Trudna sprawa, 1927 - Trudna sprawa (Schwieriger Fall), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 30, z 29.07.1927 r., s. 230.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/28%20Schwieriger%20Fall%201927.jpg?itok=fr9Bx_ut)
![Zdj. nr 29: Antidotum na otyłość, 1927 Zdj. nr 29: Antidotum na otyłość, 1927 - Antidotum na otyłość (Mittel gegen Korpulenz), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 41, z 14.10.1927 r., s. 319.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/29%20Mittel%20gegen%20Korpulenz%201927.jpg?itok=fA6UNMh6)
![Zdj. nr 30: Dwie karykatury, 1927 Zdj. nr 30: Dwie karykatury, 1927 - Dwie karykatury, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 45, z 11.11.1927 r., s. 351.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/30%20Zwei%20Karikaturen%201927.jpg?itok=KXxblnaN)
![Zdj. nr 31: Bal ekspresjonistów, 1928 Zdj. nr 31: Bal ekspresjonistów, 1928 - Bal ekspresjonistów (Ball der Expressionisten), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 57, nr 44, z 02.11.1928 r., s. 354.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/31%20Ball%20der%20Expressionisten%201928.jpg?itok=yhkauPiy)
![Zdj. nr 32: Entuzjasta sztuki, 1929 Zdj. nr 32: Entuzjasta sztuki, 1929 - Entuzjasta sztuki (Der Kunstenthusiast), [w:] „Jugend“, rocznik 34, Monachium 1929, nr 28, s. 450.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/32%20Der%20Kunstenthusiast%201929.jpg?itok=rOi4LbFm)
![Zdj. nr 33: Każdy choć raz w więzieniu, 1929 Zdj. nr 33: Każdy choć raz w więzieniu, 1929 - Każdy choć raz w więzieniu (Jeder einmal im Gefängnis), [w:] „Jugend“, rocznik 34, Monachium 1929, nr 37, s. 597.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/33%20Jeder%20einmal%20im%20Gef%C3%A4ngnis%201929.jpg?itok=j2rn3GpU)
![Zdj. nr 34: Strzępek rozmowy, 1931 Zdj. nr 34: Strzępek rozmowy, 1931 - Strzępek rozmowy (Gesprächsfetzen), [w:] „Jugend“, rocznik 36, Monachium 1931, nr 29, s. 457.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/34%20Gespr%C3%A4chsfetzen%201931.jpg?itok=_KuBN56T)
![Zdj. nr 35: Stali goście, 1931 Zdj. nr 35: Stali goście, 1931 - Stali goście (Der Stammtisch), ilustracja do tekstu: Jules Sauerwein, Verständnis für Deutschland, [w:] „Der Querschnitt“, tom 11, Berlin 1931, zeszyt 5, s. 291.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/35%20Der%20Stammtisch%201931.jpg?itok=Xunc9AcY)
![Zdj. nr 36: Matadorzy Reichstagu, 1931 Zdj. nr 36: Matadorzy Reichstagu, 1931 - Matadorzy Reichstagu (Matadore des Reichstags), ilustracja do tekstu: O.B. Server, Matadore des Reichstags VII, [w:] „Der Querschnitt“, tom 11, Berlin 1931, zeszyt 8, s. 555.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/36%20Matadore%20des%20Reichstags%201931.jpg?itok=PmLVUME-)

























Wspomniany stylizowany, energiczny styl reprezentują także satyryczne rysunki, które powstały prawdopodobnie w latach 1925-1926, ale ukazały się na łamach czasopisma „Der Querschnitt“ dopiero w późniejszych latach (zdj. nr 12-14), między innymi kolejny, najwyraźniej niewidomy, skrzypek w sztetlu, który kłóci się z przechodniem. Wiosną 1926 roku ukazują się w magazynie „Ulk“ pierwsze karykatury Kirszenbauma, wtedy jeszcze o raczej prostych zarysach (zdj. nr 15-16, 19), jednak już w lipcu są one większe, charakteryzują się silnym kontrastem między czernią i bielą oraz przedstawiają eleganckie i zarazem uszczypliwe sceny z życia społecznego (zdj. nr 17, 18, 20-31). Taki właśnie styl rozwinęli przed nim znani karykaturzyści, tacy jak Eduard Thöny, Thomas Theodor Heine, Olaf Gulbransson i Karl Arnold, od końca XIX w. pracujący dla czasopism „Simplicissimus“ oraz „Jugend“ i czynni zawodowo jeszcze w latach dwudziestych i trzydziestych, do których dołączyli młodzi rysownicy, jak na przykład Herbert Marxen.
Kirszenbaum nadał nowy akcent temu od dawna przyjętemu stylowi, wzorując się na scenach i fizjonomii postaci z prac George'a Grosza, który, między innymi od czasu publikacji teczki zatytułowanej „Twarz klasy rządzącej“ (Das Gesicht der herrschenden Klasse, 1921) oraz od obrazu „Trzy filary społeczeństwa“ (Stützen der Gesellschaft, 1926; w zbiorach Galerii Narodowej w Berlinie), zajmował się rozrachunkiem z instytucjami Republiki Weimarskiej, politykami, kościołami chrześcijańskimi i konserwatywnym mieszczaństwem oraz brał na muszkę filisterstwo, podwójną moralność, militaryzm i upadek obyczajowy. Grosz pracował od 1926 roku również dla czasopism „Simplicissimus“ i „Eulenspiegel“ oraz w późniejszym okresie dla magazynu „Roter Pfeffer“. Ofiarami przerysowanych karykatur Kirszenbauma i zawartego w nich sarkazmu były: konserwatywne i wierne cesarzowi mieszczaństwo (zdj. nr 17), niemieckie stowarzyszenia akademickie o charakterze narodowym (Burschenschaften) i politycy (zdj. nr 20, 25, 30 oben), menadżerowie i bonzowie (zdj. nr 21), bezduszni ojcowie (zdj. nr 22) i polityczni laicy (zdj. nr 26) jak i przedstawiciele wyższych sfer (zdj. nr 29), czy też tak zwani „awangardowi“ artyści (zdj. nr 30, rys. u dołu). Wszystkie te typy, dzięki plastycznym umiejętnościom rysownika, byłyby rozpoznawalne nawet bez dodanych przez redakcję satyrycznych tekstów i bon motów.
Poza tymi karykaturami powstały także niewinne sceny z życia towarzyskiego, trafnie charakteryzujące stroje i standard życia w „złotych latach dwudziestych“ (zdj. nr 18, 23, 24, 27, 28). Stylistycznie zbliżone są one do Nowej Rzeczywistości (Neue Sachlichkeit), kierunku, którego przedstawicielami byli Rudolf Schlichter, Otto Dix i inni artyści. Ich krytyczno-karykaturalna formuła obrazowania miała również wpływ na pracę Kirszenbauma. Idealnym strzałem okazała się karykatura, na trzy czwarte strony, zatytułowana „Ball der Expressionisten“ (Bal ekspresjonistów, zdj. nr 31). Łączy ona w sobie wszystkie wymienione style wraz z dodanymi, typowymi dla dadaizmu elementami tekstowymi oraz załamującymi się pryzmatycznie liniami kompozycji nawiązującymi do ekspresjonizmu, dzięki czemu powstał kompleksowy obraz kultury i zwyczajów tamtych czasów. Od początku lat dwudziestych bale artystów, organizowane przez akademie i szkoły sztuk pięknych oraz przez niezależne stowarzyszenia artystów, stanowiły, nie tylko w Berlinie, coroczny punkt kulminacyjny życia towarzyskiego i kulturalnego. Karykatury dla czasopisma „Jugend“ wypadły znowu bardziej beztrosko (zdj. nr 32-34). Jednak w obu ilustracjach, które ukazały się w 193 roku w czasopiśmie „Der Querschnitt“ artyście udało się powrócić do postaci wzorowanych na sylwetkach z prac Grosza i Dixa (zdj. nr 35, 36).
W 1933 roku Kirszenbaum wraz z żoną uciekł przed nazistami do Paryża. Oboje byli w dużym niebezpieczeństwie, nie tylko dlatego, że mieli żydowskie pochodzenia, lecz również z uwagi na fakt, że utrzymywali ścisłe kontakty z komunistami. Swój majątek, w tym niemalże wszystkie dzieła artysty, małżeństwo pozostawiło w Berlinie. Dotarłszy do Paryża, Kirszenbaum najwyraźniej bardzo szybko trafił do środowiska artystycznego. Już w listopadzie 1933 roku wziął udział w „Salon d’Automne“, corocznej wystawie odbywającej się od 1903 roku w paryskim Salonie jesiennym,[56] która od lat dwudziestych była zdominowana przez malarzy z dzielnicy artystycznej Montparnass, między innymi Chagalla, Modiglianiego i Braque'a, oraz uznawana za najważniejszą wystawę awangardy. Kirszenbaum uczestniczył w niej do 1935 roku.[57] Również w listopadzie 1933 roku wziął udział w wystawie organizowanej przez francuski Komitet ds. Ochrony Prześladowanych Żydowskich Intelektualistów na rzecz artystów wypędzonych z Niemiec.[58]
[56] „L'Écho de Paris“ z 03.11.1933 r., s. 5, kolumna 5, ustęp pierwszy. Dostępny w Internecie: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k8149828/f5.item. Początkowo artysta używa francuskiej pisowni nazwiska „Kirchenbaum“, później również niemieckiej [Kirschenbaum, przyp. tłum.], by pod koniec wrócić do polskiej [Kirszenbaum, przyp. tłum.]
[57] Kirszenbaum do dyrektora generalnego Narodowego Funduszu na rzecz Sztuki Współczesnej w Paryżu, list z 20.04.1945 r., opublikowany w: J.D. Kirszenbaum, 1913 (zob. Literatura przedmiotu), s. 24 i nast.
[58] Les intellectuels juifs persécutés. Les afiches (Prześladowani żydowscy intelektualiści. Recenzja), [w:] „Le Temps“ z 01.11.1933 r., s. 4, kolumna 2. Dostępny w Internecie: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2493917/f4.item. Tam również francuska pisownia nazwiska „Kirchenbaum“.