Sławomir Elsner. Precyzja i nieostrość

Przy okazji najnowszej wystawy w Wiesbaden władze muzeum poprosiły Elsnera również o prace poświęcone słynnym obrazom ze stałej wystawy w Museum Wiesbaden; muzeum zaproponowało dzieła Jawlensky’ego takie jak „Hiszpanka (głowa kobiety na szarym tle)” (zdj. tytułowe , zdj. nr 24–25 ), „Dama z wachlarzem” czy jego „Autoportret” z 1912 roku (zdj. nr 26 ), ponadto obraz Otto Muellera „Liebespaar” (Kochankowie, zdj. nr 27–28 ) oraz Carla Spitzwega „Der Schmetterlingsfänger” (Łowca motyli, zdj. nr 29 ), pozostawiając artyście ostateczny wybór. Do swojego od lat tworzonego cyklu „Imaginary Memory” Elsner niemal zawsze wybierał najsłynniejsze obrazy na świecie, które setki razy reprodukowano i które bez wątpienia zapisały się w kulturowej pamięci ludzkości. Wszystkie motywy, które Elsner przenosi do swoich prac z innych obrazów lub fotografii, odwołują się do kulturowej pamięci, wystawiając na próbę to, co z tych motywów przetrwało w naszej pamięci. Oczywiście pomocne są tu tytuły, stąd też czy to w przypadku „Alegorii miłości” Bronzina (zdj. nr 32 ), „Kochanków” Muellera (zdj. nr 27 ), czy zwłaszcza „Dziewczyny z perłą” Vermeera (zdj. nr 30 ) – sprostamy tej próbie, choć równie dobrze może ona zakończyć się fiaskiem, twierdzi Anne-Marie Bonnet, która, oglądając pracę Elsnera „Der Turm der blauen Pferde” (Wieża błękitnych koni) według obrazu Franza Marca (zdj. nr 28 ), „myślała najpierw, że to przedstawienie Matki Boskiej”, dopiero „po odczytaniu tytułu (miała) kilka »zwrotnych momentów« w patrzeniu, rozumieniu, rozpoznaniu, które sprawiły, że miało to swój własny urok”.

Zdarza się, że artysta sam prowokuje tego rodzaju „zwrotne momenty”. Tak stało się w przypadku mniejszego cyklu o nazwie „Imaginary Present”, dla którego Elsner wymyślił „Dziewczynę z perłami” (2018, zdj. nr 31 ), tym razem en face, która teraz powinna – ale tylko zgodnie z tytułem, bo jak wiadomo jego prace są pozbawione szczegółów – nosić dwa klejnoty. Z kolei w 2020 roku do (nieobecnego na wystawie) obrazu „Bildnis eines unbekannten jungen Herrn” (Portret nieznanego młodzieńca, 2017, według Ludgera Toma Ringa Młodszego) wykonał rysunek „Bildnis einer bekannten Dame” (Portret znajomej damy), sporządzony na podstawie prywatnej fotografii, który na wystawie w Wiesbaden jakby przypadkowo powiesił obok swoich prac zainspirowanych słynnymi dziełami w historii sztuki (zdj. nr 25 ). „Kiedy motyw jest niejednoznaczny, również nawet po ogłoszeniu tytułu,” – pisze Bonnet – „wtedy ujawnia się niejako toksyczny wymiar artystycznej strategii Elsnera, jako malarza i rysownika”. 

Powołując się na graficzne ewokacje artysty począwszy od najwcześniejszych prac poświęconych tematom katastroficznym, Bonnet dochodzi do wniosku, że Elsnerowskie reminiscencje „przypominają nam, że każdy obraz jest wyzwaniem do zobrazowania swoich oczekiwań i swojej gotowości do wizualnego doświadczania i poznawania. Ile w tym tego, co sobie wyobrażamy, ile tego, co rozpoznajemy? Jak patrzymy na plakat, jak na [obraz] Rubensa? Ile w tym kulturowej umowy, ile autentycznych, osobistych doświadczeń?”. Zarówno poprzednie muzea, jak i to organizujące wystawę w Wiesbaden zaaprobowały odwoływanie się Elsnera do pamięci zbiorowej, zachowując spore odległości dzielące historyczne oryginały od jego prac. Przykładowo, w trakcie trwania wystawy w stuttgarckim Hospitalhof historyczne wzorce, którymi posłużył się Elsner, wisiały nieprzerwanie w Staatsgalerie Stuttgart. Portret „Tancerz Aleksander Sacharow” autorstwa Marianne von Werefkin już dawno wrócił z wcześniejszej wystawy w monachijskim Lenbachhaus na swoje pierwotne miejsce w Asconie. Z kolei w Wiesbaden odwiedzający wystawę prac Elsnera mają do pokonania sporą odległość do historycznych obrazów prezentowanych w ramach wystawy stałej tutejszego muzeum.