Dora Diamant. Aktywistka, aktorka, ostatnia partnerka Franza Kafki

Z powrotem w Berlinie – członkostwo w KPD
 

Po zakończeniu angażu w kwietniu 1929 roku Diamant wróciła do Berlina, gdzie zamieszkała na wschód od Pałacu Charlottenburg – przy Lohmeyerstraße, ulicy położonej w trójkącie pomiędzy zdominowanymi przez KPD osiedlami robotniczymi przy Klausenerplatz, dzielnicą Klein Wedding za gmachem Niemieckiej Opery (Deutsche Oper) i dzielnicą zwaną „Roter Wedding”, tradycyjnym bastionem socjaldemokratów i komunistów. Jej współlokatorka „Eva Frietsche […] zagorzała komunistka” – prawdopodobnie Eva Fritzsche (1908–1986), asystentka dyrektora teatru Erwina Piscatora (1893–1966) i członkini KPD od 1930 roku – zabierała ją na wieczorne spotkania komunistycznej „Komórki 218”[94], ugrupowania sympatyzującego z KPD i działającego na rzecz zniesienia paragrafu 218 dotyczącego zakazu aborcji. Popularność KPD wzrosła zwłaszcza po rozruchach majowych, które miały miejsce od 1 do 3 maja 1929 roku, kiedy to socjaldemokratyczny Prezydent Policji w Berlinie, Karl Zörgiebel, kazał strzelać do demonstrujących robotników; ostatecznie zamieszki przeszły do historii jako tzw. „krwawy maj” (niem. Blutmai).

Starając się dalej o posadę w teatrze, Diamant zaczęła udzielać się politycznie w szeregach KPD, produkując i rozprowadzając ulotki oraz uczestnicząc w organizacji pikiet i wieców. W styczniu 1930 roku, pod pseudonimem „Maria Jelen”, została oficjalnie przyjęta do właściwej dla jej miejsca zamieszkania „komórki ulicznej” KPD; z uwagi na zbyt małą aktywność partyjną Diamant nie spotkała się jednak z większym uznaniem. W swoim raporcie skierowanym do Moskwy przywódca lokalnej sekcji partii donosił później, „że otrzymywała wsparcie finansowe ze spadku po jej pierwszym mężu (Franz Kafka) za pośrednictwem lewicowego pisarza syjonistycznego Maksa Broda”[95]. Z kolei ona wsparła Broda w czasie, kiedy w „Vossische Zeitung” został zaatakowany za publikację spuścizny Kafki bez jego zgody, pisząc listy do redakcji i składając osobistą wizytę w siedzibie gazety. Po tym zdarzeniu ich relacja uległa wprawdzie pogorszeniu, ale w maju 1930 roku Brod ponownie przekazał jej tantiemy za dzieła Kafki.

Latem 1930 roku partia przeniosła Dorę Diamant do działu ds. agitpropowskich grup teatralnych, które od 1925 roku powstawały według radzieckiego wzorca pod kierownictwem Piscatora i służyły partii występami teatrów ulicznych podczas kampanii wyborczych i strajków. Diamant prowadziła szkolenia amatorskich aktorów. Ostatecznie wstąpiła do branżowego związku zawodowego „Film, Teatr, Muzyka” działającego w ramach Rewolucyjnej Opozycji Związkowej (Revolutionäre Gewerkschafts-Opposition, RGO). Działania grup agitpropowskich, bez których nie można było sobie wyobrazić jakiegokolwiek wydarzenia KPD, osiągnęły apogeum w miesiącach przed wyborami do Reichstagu we wrześniu 1930 roku. W tym czasie pozyskały one ponad 1 000 nowych członków i zgromadziły blisko 200 000 widzów. Od 1932 roku zaczęto ich sukcesywnie zakazywać. 

Po przeprowadzce do berlińskiej dzielnicy Zehlendorf w lutym 1931 roku Dora Diamant objęła przywództwo organizacyjne i polityczne we właściwej dla niej komórce partyjnej. Swoje mieszkanie udostępniła wykładowcom Marksistowskiej Szkoły Wieczorowej (Marxistische Abendschule) oferujących zajęcia w ramach tzw. „dziesięciodniowej szkoły”, w których sama też uczestniczyła. Przy tej okazji poznała o pięć lat młodszego od siebie syna Berty Lask, Lutza (Ludwiga) Laska (zdj. nr 14 . ), dyplomowanego ekonomistę, który prowadził kursy w zakresie marksistowskiej teorii ekonomii. Lask, ukończywszy studia w Instytucie Gospodarki Światowej Uniwersytetu w Kilonii, powrócił do Berlina, gdzie za namową matki i młodszego brata Hermanna, wstąpił do KPD w dzielnicy Lichterfelde-Ost. Rodzina Lask, czyli Berta, jej pochodzący z Bydgoszczy mąż dr Louis Jacobsohn (1863–1940) – neurolog, badacz mózgu i socjaldemokrata żydowskiego pochodzenia – oraz ich piątka dzieci, które przyszły na świat w latach od 1902 do 1906 roku, zamieszkiwała wtedy sporą willę w Lichterfelde. Po pewnym czasie wprowadziła się tam też Dora Diamant i 30 czerwca 1932 roku poślubiła Lutza Laska. Tak liczna rodzina (należeli do niej także małżonkowie dzieci Lasków a także ich wnuczęta) spędzała wspólnie czas na rozmowach o gospodarce, kulturze, polityce i filozofii. Lutz i Dora działali w „ulicznej komórce” KPD, rozdając ulotki i gazetki oraz organizując demonstracje i tajne spotkania[96].

Po mianowaniu Adolfa Hitlera na stanowisko kanclerza Rzeszy 30 stycznia 1933 roku, przynależność do KPD okazała się realnym zagrożeniem dla bytu małżeństwa i rodziny, ponieważ tzw. „Notverordnung”, czyli „nadzwyczajne rozporządzenie” o ochronie narodu i państwa, wydane przez Hindenburga po pożarze Reichstagu w dniu 28 lutego 1933 roku, nie tylko ograniczało wolność osobistą obywateli, wolność słowa, wolność prasy oraz wolność zgromadzeń i zrzeszania się, ale także dopuszczało naruszanie tajemnicy pocztowej oraz przeprowadzanie przeszukiwań i konfiskat poza obowiązującymi przepisami. Na początku marca KPD powierzyła Lutzowi Laskowi nielegalne wydawanie swojego centralnego organu dla dzielnicy Steglitz „Die Rote Fahne”. Gazetę, podobnie jak ulotki i prospekty, drukowano na małych prasach drukarskich w pomieszczeniach na zapleczach, na strychach i w piwnicach. Wprawdzie o rozpowszechnianie „materiałów przeciwko państwu” gestapo podejrzewało siedemdziesięcioletniego Jacobsohna, to jednak aresztowano czterech członków rodziny Lask pod zarzutem udziału w tajnych zgromadzeniach KPD, przeszukano rodzinną willę i przy tej okazji skonfiskowano dzieła Kafki. Lutza Laska przesłuchiwano i torturowano przez cztery dni, po czym wypuszczono na wolność. Jego bracia, Ernst i Hermann, po wypuszczeniu z aresztu, złożyli wniosek o wizę do Związku Radzieckiego. Berta Lask trafiła na miesiąc do „aresztu prewencyjnego” (niem. Schutz­haft)[97]. 

Od czasu bojkotu żydowskich sklepów, gabinetów lekarskich i kancelarii prawniczych 1 kwietnia oraz od uchwalenia „ustawy o odrodzeniu stanu urzędniczego” 7 kwietnia, skierowanej przeciwko „niearyjskim” urzędnikom, rodzina Lask była zagrożona również ze względu na jej żydowskie pochodzenie. Lutz Lask wydawał „Die Rote Fahne” jeszcze do lata 1933 roku. Uciekając przed gestapo, on i Dora często zmieniali mieszkania w różnych dzielnicach Berlina. Cały czas pozostawali jednak „w kontakcie z partią” i cały czas zajmowali się „przygotowywaniem i rozpowszechnianiem ulotek i gazet oraz [organizacją] spotkań i demonstracji”[98]. W czerwcu Berta Lask wyemigrowała do Pragi. Jacobsohn został zwolniony jako wykładowca uniwersytecki. W sierpniu gestapo aresztowało Lutza w Berlinie-Schönebergu, po czym przetrzymywało go w więzieniu gestapo w Columbia-Haus, gdzie go torturowano i skazano na osiem miesięcy „aresztu prewencyjnego”. Jego siostra Ruth wraz z rodziną wyemigrowała do Holandii w październiku.