Józef Brandt

W przypadku obrazów rodzajowych Brandt dodaje do swojego repertuaru sceny myśliwskie, które odzwierciedlają również codzienne życie na Ukrainie (zdj. nr 35, 39) i w których artysta uwiecznia także swoje własne doświadczenia (zdj. nr 56). Odbiorca „Jarmarku w Białce“ (1885, zdj. nr 36), obrazu mogącego odnosić się do różnych ukraińskich miejscowości o podobnej nazwie (Belka, Bilka, Belika), stoi niejako tuż przed sceną sprzedaży na wiejskim targu w stepie, przedstawiającą orientalnego mężczyznę przed rozłożonymi na ziemi kolorowymi dywanami, butami, instrumentami muzycznymi i czarami oferującego siodło dwom przybyłym na koniach kupcom, którzy z dużym zainteresowaniem oglądają puśliska i strzemiona. Wielonarracyjny i zarazem dramatyczny epizod ujawniają dwie prace: jedna przedstawiająca spotkanie dwóch zaprzęgów na moście (1886, zdj. nr 37), druga na grobli (1890, zdj. nr 43). W obu tych przypadkach zaprzężony w cztery konie wóz pędzi wprost na odbiorcę obrazu, bezlitośnie spychając na pobocze rzeki nadjeżdżającą z naprzeciwka furmankę. W tym kontekście warto także przytoczyć studia pojedynczych zaprzęgów (zdj. nr 38) oraz obrazy przedstawiające tylko jeden „Rozpędzony zaprzęg“ (ok. 1900, zdj. nr 55). Folklorystyczny charakter posiada dużych rozmiarów „Wesele kozackie“ na koniach z muzykującymi i śpiewającymi jeźdźcami (1893, zdj. nr 46), które powstaje w tym samym czasie, co obrazy wojen kozackich.

Od lat 90. XIX w. Brandt tworzy ponownie monumentalne obrazy historyczne. Na początku tego dziesięciolecia powstaje obraz „Matka Boska Poczajowska“ (ok. 1890, zdj. nr 44, 45) nie do końca dający się odczytać pod względem jego motywów. Wcześniej był on znany pod tytułami „Modlitwa w stepie“ lub „Matka Boska Ormiańska“. Przedstawia on wieczorną lub poranną modlitwę w ukraińskim stepie odmawianą przez wiernych przed zawieszonym na wozie i oświetlonym blaskiem latarni Cudownym Obrazem. Pochodząca z końca XVI w. Ikona Matki Boskiej z Ławry Zaśnięcia Matki Bożej w Poczajowie przez pewien czas znajdowała się w ormiańskiej katedrze w Kamieńcu Podolskim, po czym została oddana i - jak głosi legenda - uchroniła klasztor w Poczajowie przed atakiem wojsk tatarskich w 1675 roku. „Matka Boska Poczajowska“ dowodzi, że Brandt jest utalentowanym kolorystą, wyrafinowanymi efektami świetlnymi charakteryzującym nie tylko postaci i scenerię obrazu, ale także otaczającą ją naturę. To samo dotyczy powstałego w Monachium monumentalnego obrazu „Wyjazd z Wilanowa Jana III i Marysieńki Sobieskich“ (1897, zdj. nr 50), na którym widać oświetlany pochodniami i latarniami wyjazd z warszawskiego pałacu w Wilanowie siedzącej w saniach polskiej pary królewskiej, Jana III Sobieskiego (1629-1696) i Marii Kazimiery Sobieskiej (z domu de la Grange d’Arquien, 1641-1716), zwanej Marysieńką. Obraz zostaje zaprezentowany w roku jego powstania na VII Międzynarodowej Wystawie Sztuki w monachijskim Glaspalast i pozytywnie oceniony przez krytykę: „Tym bardziej wiarygodnie wygląda ten wielki ‚królewski kulig‘ J. v. Brandta, który mimo wielkiego przepychu wydaje się całkiem prawdziwy, że wszystkie postaci, od króla Sobieskiego aż po ostatnią osobę eskortującą, wypadły tak bardzo polskie, że bezwzględnie się im wierzy.“[64] Inna wersja tego motywu, mierząca również cztery metry szerokości (zdj. nr 51), jest wykonana bardziej sumarycznie i pozbawiona dramatycznych efektów świetlnych. Jedno studium wstępne do tej wersji znajduje się w zbiorach monachijskiego Lenbachhaus (zdj. nr 52).