Józef Brandt

Obraz „Odbicie jasyru“ (1878, zdj. nr 25) przedstawia zdarzenie z okresu najazdu Tatarów krymskich na Polskę i Litwę wiosną 1624 roku. Chodzi tu o bitwę pod Martynowem, podczas której hetman Stanisław Koniecpolski (1590/94-1646) uwalnia z rąk Tatarów polskich jeńców, zagrożonych tatarską niewolą (jasyr). Brandt w centrum obrazu umieszcza toczącą się i wyeksponowaną oparami prochu bitwę. Jednak i tym razem artysta skupia się na pierwszoplanowej, bogatej w szczegóły scenie, w której przedstawia uciekających poza kadr obrazu Tatarów w orientalnych strojach a obok, z prawej strony, ich prymitywne wozy i namioty, w których pobliżu stoją tym razem nie tylko konie, ale także obładowane wielbłądy. Znany tylko z fotografii „Jarmark w Bałcie“, który też mierzy trzy metry szerokości, pokazuje scenę z założonego przez Tatarów w XVI w. i zamieszkałego przez liczne grupy etniczne ukraińskiego miasta, o podobnej, choć odwróconej kompozycji. Jej główne motywy, tym razem ukazane po lewej stronie, to krzątające się postaci, jeźdźcy na koniach, odpoczywające konie oraz namioty pokryte barwnymi dywanami na tle porannego krajobrazu z wyłaniającym się zza mgły młynem.

Tego rodzaju motywy skłaniają do porównania Brandta do malarzy, którzy - począwszy od Eugène'a Delacroix (1798-1863) - reprezentują modę na orientalizm: we Francji jest nim przede wszystkim Jean-Léon Gérôme (1824-1904), w Niemczech między innymi Adolf Schreyer (1828-1899) i Gustav Bauernfeind (1848-1904). Dzięki ich „egzotyce“, orientalne sceny Brandta znalazły uznanie współczesnych mu kolekcjonerów z Niemiec, Anglii i Stanów Zjednoczonych.[46] Dla Brandta i licznych innych polskich malarzy, którzy poruszają te tematy w scenach batalistycznych i jeździeckich nawiązujących do wydarzeń z historii Polski w XVII w., konkretnie do walk polskich żołnierzy przeciw Tatarom, Turkom czy też z udziałem wojsk kozackich, są to motywy stanowiące wkład w polskie malarstwo budujące narodową tożsamość. Pamięć o istniejącej w latach 1569-1795 Polskiej Rzeczpospolitej Szlacheckiej, której terytorium rozciągało się aż do różnorodnego pod względem etnicznym obszaru przygranicznego Imperium Otomańskiego, ma w czasach rozbiorów Polski wskazać konieczność stworzenia nowego państwa polskiego.[47]

To właśnie te monumentalne obrazy Brandta są uzasadnieniem jego sławy. Podczas wiedeńskiej Wystawy Światowej w 1873 roku jego „Bitwa pod Wiedniem“ zostaje wyróżniona Medalem Sztuki. Miasto Wiedeń nabywa ten obraz i przekazuje go w darze arcyksiężnej Gizeli, córce cesarza Franciszka Józefa I.[48] W 1875 roku berlińska Nationalgalerie (Galeria Narodowa) zakupuje małego formatu obraz olejny pod tytułem „Podolisches Dorf“ (Podolska wieś), w 1878 roku obraz „po zamówieniu“, więc niewykluczone, że jako pracę na zlecenie, zatytułowany „Tataren-Kampf“ (Walka z Tatarami), w którego przypadku prawdopodobnie chodziło o powstałe w tym samym roku „Odbicie jasyru“ (zdj. nr 25), co z kolei wynika z opisu i podanych wymiarów.[49] W 1877 roku Brandt zostaje powołany na członka Preußische Akademie der Künste (Pruska Akademia Sztuki) w Berlinie,[50] w 1878 roku, jak wyżej podano, zostaje mianowany honorowym profesorem monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych. Prace o małym i średnim formacie, które powstają w latach między monumentalnymi pracami, dają dobrze sytuowanym kupcom możliwość nabycia obrazów z motywami nawiązującymi do znanych publiczności wielkich tematów słynnego malarza do swoich mieszkań.