Menu toggle
Porta Polonica
Navigation

Pracownie polskich malarzy w Monachium około 1890 roku

Carl Teufel, Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889, fotografia czarno-biała, odbitka z negatywu szklanego, 18 x 24 cm, Archiwum Fotografii w Marburgu (Bildarchiv Foto Marburg), zdjęcie nr: 121.688, rok digitalizacji: 2013.

Mediathek Sorted

Mediateka
Zdj. nr 1: Józef Brandt - Carl Teufel: Pracownia Józefa Brandta, Monachium 1889
Zdj. nr 1: Józef Brandt
Zdj. nr 1: Józef Brandt - Carl Teufel: Pracownia Józefa Brandta, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22004980/fm121569
Zdj. nr 2: Józef Brandt - Carl Teufel: Pracownia Józefa Brandta, Monachium 1889
Zdj. nr 2: Józef Brandt
Zdj. nr 2: Józef Brandt - Carl Teufel: Pracownia Józefa Brandta, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110288/images/
Zdj. nr 3: Szymon Buchbinder  - Carl Teufel: Pracownia Szymona Buchbindera, Monachium 1889
Zdj. nr 3: Szymon Buchbinder
Zdj. nr 3: Szymon Buchbinder - Carl Teufel: Pracownia Szymona Buchbindera, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22004983/fm121576
Zdj. nr 4: Szymon Buchbinder - Carl Teufel: Pracownia Szymon Buchbinder, Monachium 1889
Zdj. nr 4: Szymon Buchbinder
Zdj. nr 4: Szymon Buchbinder - Carl Teufel: Pracownia Szymon Buchbinder, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110288/images/
Zdj. nr 1: Józef Brandt
Carl Teufel: Pracownia Józefa Brandta, Monachium 1889
Zdj. nr 2: Józef Brandt
Carl Teufel: Pracownia Józefa Brandta, Monachium 1889
Zdj. nr 3: Szymon Buchbinder
Carl Teufel: Pracownia Szymona Buchbindera, Monachium 1889
Zdj. nr 4: Szymon Buchbinder
Carl Teufel: Pracownia Szymon Buchbinder, Monachium 1889
Abb. 5: Władysław Czachórski - Carl Teufel: Künstleratelier Władysław Czachórski, München 1889
Abb. 5: Władysław Czachórski
Abb. 5: Władysław Czachórski - Carl Teufel: Künstleratelier Władysław Czachórski, München 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22004988/fm121579
Zdj. nr 5a: Władysław Czachórski  - Dama w liliowej sukni z kwiatami, Monachium 1880-1890, olej na płótnie, 55 x 78 cm
Zdj. nr 5a: Władysław Czachórski
Zdj. nr 5a: Władysław Czachórski - Dama w liliowej sukni z kwiatami, Monachium 1880-1890, olej na płótnie, 55 x 78 cm © http://cyfrowe.mnw.art.pl
Zdj. nr 6: Władysław Czachórski  - Carl Teufel: Pracownia Władysława Czachórskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 6: Władysław Czachórski
Zdj. nr 6: Władysław Czachórski - Carl Teufel: Pracownia Władysława Czachórskiego, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110288/images/
Zdj. nr 7: Franciszek Ejsmond  - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889
Zdj. nr 7: Franciszek Ejsmond
Zdj. nr 7: Franciszek Ejsmond - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22004999/fm121609
Abb. 5: Władysław Czachórski
Carl Teufel: Künstleratelier Władysław Czachórski, München 1889
Zdj. nr 5a: Władysław Czachórski
Dama w liliowej sukni z kwiatami, Monachium 1880-1890, olej na płótnie, 55 x 78 cm
Zdj. nr 6: Władysław Czachórski
Carl Teufel: Pracownia Władysława Czachórskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 7: Franciszek Ejsmond
Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889
Zdj. nr 8: Franciszek Ejsmond  - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889
Zdj. nr 8: Franciszek Ejsmond
Zdj. nr 8: Franciszek Ejsmond - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22004999/fm121610
Zdj. nr 8a: Franciszek Ejsmond - Reprodukcja obrazu Franciszka Ejsmonda, ok. 1890
Zdj. nr 8a: Franciszek Ejsmond
Zdj. nr 8a: Franciszek Ejsmond - Reprodukcja obrazu Franciszka Ejsmonda, ok. 1890 © Muzeum Cyfrowe / http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/
Zdj. nr 9: Franciszek Ejsmond  - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889
Zdj. nr 9: Franciszek Ejsmond
Zdj. nr 9: Franciszek Ejsmond - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110288/images/
Zdj. nr 10: Zdzisław Jasiński - Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Jasińskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 10: Zdzisław Jasiński
Zdj. nr 10: Zdzisław Jasiński - Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Jasińskiego, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22005035/fm121669
Zdj. nr 8: Franciszek Ejsmond
Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889
Zdj. nr 8a: Franciszek Ejsmond
Reprodukcja obrazu Franciszka Ejsmonda, ok. 1890
Zdj. nr 9: Franciszek Ejsmond
Carl Teufel: Pracownia Franciszka Ejsmonda, Monachium 1889
Zdj. nr 10: Zdzisław Jasiński
Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Jasińskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 10a: Zdzisław Jasiński - Chora matka, olej na płótnie, 1889
Zdj. nr 10a: Zdzisław Jasiński
Zdj. nr 10a: Zdzisław Jasiński - Chora matka, olej na płótnie, 1889 © http://www.agraart.pl
Zdj. nr 10b: Zdzisław Jasiński - Felix Jasiński: Rycina według obrazu „Chora matka“ (1889) Zdzisława Jasińskiego, 1890
Zdj. nr 10b: Zdzisław Jasiński
Zdj. nr 10b: Zdzisław Jasiński - Felix Jasiński: Rycina według obrazu „Chora matka“ (1889) Zdzisława Jasińskiego, 1890 © https://polona.pl/item/chora-matka,NzAwODA5NjY/0/#info:metadata
Zdj. nr 11: Antoni Kozakiewicz  - Carl Teufel: Pracownia Antoniego Kozakiewicza, Monachium 1889
Zdj. nr 11: Antoni Kozakiewicz
Zdj. nr 11: Antoni Kozakiewicz - Carl Teufel: Pracownia Antoniego Kozakiewicza, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22005052/fm121690
Zdj. nr 12: Antoni Kozakiewicz - Carl Teufel: Pracownia Antoniego Kozakiewicza, Monachium 1889
Zdj. nr 12: Antoni Kozakiewicz
Zdj. nr 12: Antoni Kozakiewicz - Carl Teufel: Pracownia Antoniego Kozakiewicza, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110306/images/
Zdj. nr 10a: Zdzisław Jasiński
Chora matka, olej na płótnie, 1889
Zdj. nr 10b: Zdzisław Jasiński
Felix Jasiński: Rycina według obrazu „Chora matka“ (1889) Zdzisława Jasińskiego, 1890
Zdj. nr 11: Antoni Kozakiewicz
Carl Teufel: Pracownia Antoniego Kozakiewicza, Monachium 1889
Zdj. nr 12: Antoni Kozakiewicz
Carl Teufel: Pracownia Antoniego Kozakiewicza, Monachium 1889
Zdj. nr 13: Kazimierz Pułaski - Carl Teufel: Pracownia Kazimierza Pułaskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 13: Kazimierz Pułaski
Zdj. nr 13: Kazimierz Pułaski - Carl Teufel: Pracownia Kazimierza Pułaskiego, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22005106/fm121771?medium=fm121771
Zdj. nr 14: Jan Rosen - Carl Teufel: Pracownia Jana Rosena, Monachium 1889
Zdj. nr 14: Jan Rosen
Zdj. nr 14: Jan Rosen - Carl Teufel: Pracownia Jana Rosena, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj20394867/fm121783
Zdj. nr 15: Jan Rosen - Carl Teufel: Pracownia Jana Rosena, Monachium 1889
Zdj. nr 15: Jan Rosen
Zdj. nr 15: Jan Rosen - Carl Teufel: Pracownia Jana Rosena, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110307/images/
Zdj. nr 16: Franciszek Streitt  - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Streitta, Monachium 1889
Zdj. nr 16: Franciszek Streitt
Zdj. nr 16: Franciszek Streitt - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Streitta, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22005152/fm121835
Zdj. nr 13: Kazimierz Pułaski
Carl Teufel: Pracownia Kazimierza Pułaskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 14: Jan Rosen
Carl Teufel: Pracownia Jana Rosena, Monachium 1889
Zdj. nr 15: Jan Rosen
Carl Teufel: Pracownia Jana Rosena, Monachium 1889
Zdj. nr 16: Franciszek Streitt
Carl Teufel: Pracownia Franciszka Streitta, Monachium 1889
Zdj. nr 16a: Franciszek Streitt  - Kwiatek do kapelusza, ok. 1889
Zdj. nr 16a: Franciszek Streitt
Zdj. nr 16a: Franciszek Streitt - Kwiatek do kapelusza, ok. 1889 © http://www.agraart.pl
Zdj. nr 16b: Franciszek Streitt  - Cygański chłopiec grający na skrzypcach, 1890
Zdj. nr 16b: Franciszek Streitt
Zdj. nr 16b: Franciszek Streitt - Cygański chłopiec grający na skrzypcach, 1890 © https://imkinsky.com/de/kuenstler/21148-franz-streitt/48217-franz-streitt
Zdj. nr 17: Franciszek Streitt  - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Streitta, Monachium 1889
Zdj. nr 17: Franciszek Streitt
Zdj. nr 17: Franciszek Streitt - Carl Teufel: Pracownia Franciszka Streitta, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110307/images/
Zdj. nr 18: Zdzisław Suchodolski  - Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Suchodolskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 18: Zdzisław Suchodolski
Zdj. nr 18: Zdzisław Suchodolski - Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Suchodolskiego, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22005155/fm121838
Zdj. nr 16a: Franciszek Streitt
Kwiatek do kapelusza, ok. 1889
Zdj. nr 16b: Franciszek Streitt
Cygański chłopiec grający na skrzypcach, 1890
Zdj. nr 17: Franciszek Streitt
Carl Teufel: Pracownia Franciszka Streitta, Monachium 1889
Zdj. nr 18: Zdzisław Suchodolski
Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Suchodolskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 19: Zdzisław Suchodolski  - Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Suchodolskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 19: Zdzisław Suchodolski
Zdj. nr 19: Zdzisław Suchodolski - Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Suchodolskiego, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110307/images/
Zdj. nr 20: Alfred Wierusz-Kowalski - Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 20: Alfred Wierusz-Kowalski
Zdj. nr 20: Alfred Wierusz-Kowalski - Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22005051/fm121688
Zdj. nr 20a: Alfred Wierusz-Kowalski - Napad wilków, 1910
Zdj. nr 20a: Alfred Wierusz-Kowalski
Zdj. nr 20a: Alfred Wierusz-Kowalski - Napad wilków, 1910 © Muzeum Okręgowe, Suwałki
Zdj. nr 20b: Alfred Wierusz-Kowalski - Przeprawa przez rzekę, 1890, olej na płótnie, 72 x 118 cm.
Zdj. nr 20b: Alfred Wierusz-Kowalski
Zdj. nr 20b: Alfred Wierusz-Kowalski - Przeprawa przez rzekę, 1890, olej na płótnie, 72 x 118 cm. © Własność prywatna w depozycie Muzeum Okręgowego w Suwałkach
Zdj. nr 19: Zdzisław Suchodolski
Carl Teufel: Pracownia Zdzisława Suchodolskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 20: Alfred Wierusz-Kowalski
Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 20a: Alfred Wierusz-Kowalski
Napad wilków, 1910
Zdj. nr 20b: Alfred Wierusz-Kowalski
Przeprawa przez rzekę, 1890, olej na płótnie, 72 x 118 cm.
Zdj. nr 21: Alfred Wierusz-Kowalski - Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 21: Alfred Wierusz-Kowalski
Zdj. nr 21: Alfred Wierusz-Kowalski - Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889 © © Bildarchiv Foto Marburg / Carl Teufel - Rechte vorbehalten https://www.bildindex.de/media/obj22005051/fm121689
Zdj. nr 22: Alfred Wierusz-Kowalski - Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 22: Alfred Wierusz-Kowalski
Zdj. nr 22: Alfred Wierusz-Kowalski - Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889 © Münchner Digitalisierungs-Zentrum, Digitale Bibliothek http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0011/bsb00110306/images/
Zdj. nr 23: Paleta malarzy monachijskich - Paleta malarzy monachijskich, Tygodnik Ilustrowany, Warschau 1890
Zdj. nr 23: Paleta malarzy monachijskich
Zdj. nr 23: Paleta malarzy monachijskich - Paleta malarzy monachijskich, Tygodnik Ilustrowany, Warschau 1890 © Biblioteka cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego
Album malarzy polskich, Warschau 1876 - Album malarzy polskich. Serya pierwsza. Monachium, Warschau 1876
Album malarzy polskich, Warschau 1876
Album malarzy polskich, Warschau 1876 - Album malarzy polskich. Serya pierwsza. Monachium, Warschau 1876
Zdj. nr 21: Alfred Wierusz-Kowalski
Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 22: Alfred Wierusz-Kowalski
Carl Teufel: Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889
Zdj. nr 23: Paleta malarzy monachijskich
Paleta malarzy monachijskich, Tygodnik Ilustrowany, Warschau 1890
Album malarzy polskich, Warschau 1876
Album malarzy polskich. Serya pierwsza. Monachium, Warschau 1876
Więcej
Carl Teufel, Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889, fotografia czarno-biała, odbitka z negatywu szklanego, 18 x 24 cm, Archiwum Fotografii w Marburgu (Bildarchiv Foto Marburg), zdjęcie nr: 121.688, rok digitalizacji: 2013.
Carl Teufel, Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Monachium 1889, fotografia czarno-biała, odbitka z negatywu szklanego, 18 x 24 cm, Archiwum Fotografii w Marburgu (Bildarchiv Foto Marburg), zdjęcie nr: 121.688, rok digitalizacji: 2013.

Obraz sprawia wrażenie studium przygotowawczego, jednak stojące na gzymsie rysunki oraz małe i nieco większe obrazy świadczą o tym, że artysta był już wtedy doświadczonym malarzem. Niewykluczone, że został on polecony fotografowi przez Brandta lub kogoś innego z polskiej kolonii, ponieważ jego nazwisko nie figuruje w żadnej z ksiąg adresowych miasta Monachium. Pomieszczenie jest jakby improwizowane, można zatem przypuszczać, że za zasłoną zawieszoną na bambusowej tyczce artysta miał swoje miejsce do spania. Mimo to, było ono jednak na tyle ciekawe, że zainteresowało fotografa. Artysta, idąc za przykładem Brandta, zebrał tyle eksponatów, w tym siodeł i uzd, czapek mundurowych, pistoletów i szabli, poroży i tarczę strzelecką, że tylko z trudem udało mu się je pomieścić w tak małym pomieszczeniu, w którym nie tylko pracował, lecz także mieszkał, o czym świadczą zdjęcia rodzinne stojące na półce i na stole. W dorocznej Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Pałacu Kryształowym Pułaski uczestniczył tylko raz, a mianowicie w 1893 roku, kiedy to zaprezentował dwa portrety jeździeckie: „Oberstlieutenant Baron v. R.“ (Podpułkownik baron v. R.) oraz „Dowódca von F.“. W katalogu figuruje pod adresem Heßstraße 37 w dzielnicy Maxvorstadt.[120] W 1895 roku wyjechał do Berlina, by w pracowni Kossaka uczestniczyć w realizacji historycznej panoramy, choć niejednokrotnie wracał do Monachium, za każdym razem odwiedzając Brandta.

Wszyscy polscy artyści, z wyjątkiem Pułaskiego, których Teufel fotografował w ich pracowniach od 1889 roku, mieszkali w Monachium od wielu lat a nawet od dekad. Brandt, Wierusz-Kowalski, Kozakiewicz, Streitt, Rosen, Czachórski i Ejsmond byli tam już w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, z kolei Suchodolski, Buchbinder i Jasiński przybyli do Monachium w latach od 1880 do 1885. W opinii publicznej stanowili oni niejako główny trzon polskiej kolonii artystycznej, która była wielokrotnie wymieniana - w zmieniających się składach i uzupełniana o kolejnych malarzy - we współczesnych publikacjach. Adolf Rosenberg w swojej rozprawie na temat rozwoju „szkoły monachijskiej“, która ukazała się w 1887 roku, wyraźnie wspomniał o istnieniu „kolonii polskiej“, wymieniając jej najważniejszych członków: Brandta, Wierusza-Kowalskiego, Czachórskiego i Kozakiewicza, a także zmarłego Maksymiliana Gierymskiego (1846-1874)[121], mieszkającego już wtedy w Nowym Jorku Jana Chełmińskiego (1851-1925)[122] oraz Fałata i Szernera, którzy w tym czasie pracowali już w Berlinie.[123]

Z kolei Friedrich Pecht w wydanej w 1888 roku „Geschichte der Münchener Kunst im neunzehnten Jahrhundert" (Historia sztuki monachijskiej w XIX wieku) wymienia z uznaniem Brandta, Wierusza-Kowalskiego, Kozakiewicza, Czachórskiego, Suchodolskiego, Buchbindera, poza tym także Gierymskiego oraz mieszkających w Monachium malarzy Ludwika Kurellę i Włodzimierza Łosia (znanego jako Waldemar Los, 1849-1888) [124], Chełmińskiego i Świeszewskiego, który w 1876 roku brał udział w przygotowaniu „Albumu malarzy polskich" (patrz PDF) i w Monachium pozostał aż do swej śmierci w 1895 roku.

W listopadzie 1887 roku w monachijskim czasopiśmie Kunst für alle, pod tytułem „Die Polen in München“ (Polacy w Monachium), ukazała się ilustracja przedstawiająca paletę malarską, na której, malując typowe dla siebie motywy, uwiecznili się Brandt, Wierusz-Kowalski, Rosen, Buchbinder, Ejsmond, Szerner, Fałat oraz Bohdan Kleczyński (1851/52-1920)[125], który działał w Monachium do 1888 roku.[126] Inną paletę opublikowało warszawskie czasopismo Tygodnik Illustrowany w 1890 roku. Ukazała się ona pod tytułem „Paleta malarzy monachijskich“ (zdj. nr 23) i zawierała motywy charakterystyczne dla Brandta, Wierusza-Kowalskiego, Rosena, Streitta, Kozakiewicza, Czachórskiego, Buchbindera, Ejsmonda oraz Szernera, Aleksandra Gierymskiego a także mieszkających w Monachium malarzy Wacława Szymanowskiego (1859-1930), Józefa Wodzińskiego (1859-1918) i Michała Gorstkina Wywiórskiego (1861-1926).[127]

 

[120] Illustrirter Katalog der Münchener Jahresausstellung von Kunstwerken aller Nationen im kgl. Glaspalaste 1893, katalog wystawy, Monachium 1893, s. 64.

[121] Notka biograficzna na tymże portalu, pod zakładką Encyclopaedia Polonica. Dostęp w Internecie: https://www.porta-polonica.de/de/lexikon/gierymski-maksymilian

[122] Notka biograficzna na tymże portalu, pod zakładką Encyclopaedia Polonica. Dostęp w Internecie: https://www.porta-polonica.de/de/lexikon/chelminski-jan

[123] Rosenberg, 1887 (patrz: Literatura przedmiotu), s. 46-48.

[124] Notka biograficzna na tymże portalu, pod zakładką Encyclopaedia Polonica. Dostęp w Internecie: https://www.porta-polonica.de/de/lexikon/los-wlodzimierz

[125] Notka biograficzna na tymże portalu, pod zakładką Encyclopaedia Polonica. Dostęp w Internecie: https://www.porta-polonica.de/de/lexikon/kleczynski-bohdan

[126] Patrz wystawa online „Artyści polscy w Monachium w latach 1828-1914“ na tymże portalu, zdj. nr 15. Dostęp w Internecie: https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pami%C4%99ci/artysci-polscy-w-monachium-w-latach-1828-1914

[127] Por.: Jednodniówka, 2008, s. XVII.