Pracownie polskich malarzy w Monachium około 1890 roku

Jesienią 1889 roku ukazał się w Vom Fels zum Meer, ilustrowanym miesięczniku wydawanym w wydawnictwie Wilhelma Spemanna Union-Verlag w Stuttgarcie, obszerny, dwuczęściowy artykuł monachijskiego pisarza i redaktora Juliusa Becka (1852-1920) poświęcony pracowniom malarzy w Monachium – „Münchener Malerateliers“. Podstawę rozważań Becka stanowiły fotografie wnętrz, początkowo sześćdziesięciu, które wykonał monachijski fotograf Carl Teufel (1845-1912) w 1889 roku, przedstawiając na nich również danego artystę uchwyconego w indywidualnej pozie. Beck opatrzył swój artykuł reprodukcjami dwunastu spośród tych fotografii, które zostały opublikowane jako drzeworyty, nie podając jednak ani informacji o sfotografowanym miejscu ani nazwiska fotografa.[1]

Wcześniej, wiosną 1889 roku, w monachijskim wydawnictwie Ackermanns Nachfolger Emil Franke ukazały się odbitki oryginalnych zdjęć Teufla w formacie folio, które można było nabywać w cenie 2 marek za sztukę. Krytyk sztuki Friedrich Pecht (1814-1903) pisał o nich w czasopiśmie Die Kunst für Alle: Na fotografiach możemy zobaczyć nie tylko „ptaka“, lecz także „gniazdo“, które każdy z nich, czyli każdy z tych artystów, uwił sobie „z zagarniętych osobliwości z połowy świata“. Z indywidualnych póz artystów można wyczytać rodzaj ich „usposobienia“, „gdyż raczej rzadkie samozadowolenie przedstawionej postaci jak i jej sympatyczna skromność niemal w każdym przypadku okazały się bardziej ostre i bardziej twórcze“, niż większość malarzy-portrecistów byłaby w ogóle w stanie ukazać.[2] Wpływ pracowni artystycznych na publiczność Beck opisał następująco: „Atelier! To obce słowo działa na mnie tak jakoś dziwnie, wcale nie tak swojsko, a jednak przytulnie, w swoim dzisiejszym ogólnym znaczeniu bezsensownie, a jako coś szczególnego jednak bardzo specjalnie […] Pomieszczenie stanowiące miejsce pracy twórczej uczonego, poety, pisarza czy kompozytora określamy zwykle tak wymownymi słowami jak ‚biuro‘ czy ‚gabinet‘, artysta zaś tworzy właśnie w – atelier! – Cóż za magia kryje się w tym słowie. Jak bardzo pobudza ono naszą ciekawość i jak bardzo wpływa na naszą wyobraźnię, gdy próbujemy je skojarzyć z samym artystą i jego dziełami.“[3]

Od początku lat 70. XIX w. aż do przełomu wieku pracownie artystów, głównie malarzy – wśród fotografii Teufla tylko pięć przedstawia warsztaty rzeźbiarzy[4] – służyły nie tylko jako warsztaty produkujące dzieła sztuki. Stanowiły one raczej bogato wystrojone pomieszczenia reprezentacyjne, w których artyści przyjmowali swoich uczniów, kolegów malarzy, kolekcjonerów sztuki i marszandów a także dostojnych gości i turystów z całego świata. Wzorowały się one na pracowni wiedeńskiego malarza historycznego, Hansa Makarta (1840-1884), który po powrocie z Rzymu w 1872 roku wyposażył swoje nowe wiedeńskie studio malarskie, wieszając na jego ścianach ciężkie tkaniny i dekorując je bogato rzeźbionymi meblami, dywanami, mosiądzowymi przedmiotami, antykami, bronią oraz ogromnymi bukietami sztucznych kwiatów, strusich piór i liści palmowych. W pracowni tej Makart dawał przyjęcia, przyjmował cesarzową Austrii Elżbietę a popołudniami wpuszczał do niej grupy turystów. W ciągu kolejnych dwudziestu do trzydziestu lat, głównie w Monachium, gdzie Makart pod kierunkiem malarza historycznego Carla Theodora von Piloty‘ego (1826-1886) studiował od 1860 roku, powstało około 300 reprezentacyjnych pracowni artystycznych, z których część była dostępna dla zwiedzających.

Poza tym, w 1889 roku Teufel opublikował własnym nakładem trzytomowe wydanie swoich prac, przy czym w każdym z tomów zamieścił sto odbitek zdjęć pracowni artystów.[5] Publikacja zawiera także dziewięć fotografii pracowni polskich malarzy, którzy przez kilka lat lub nawet do końca życia przebywali w Monachium, takich jak: Józef Brandt (zdj. nr 2), Szymon Buchbinder (zdj. nr 4), Władysław Czachórski (zdj. nr 6), Franciszek Ejsmond (zdj. nr 9), Antoni Kozakiewicz (zdj. nr 12), Jan Rosen (zdj. nr 15), Franciszek Streitt (zdj. nr 17), Zdzisław Suchodolski (zdj. nr 19) oraz Alfred Wierusz-Kowalski (zdj. nr 22). Teufel, zawodowo wykonujący przede wszystkim zdjęcia, które malarze wykorzystywali podczas komponowania swoich dzieł, między innymi krajobrazów, scen chłopskich i robotniczych, zabytków architektury i aktów, oraz autor przeszło tysiąca zdjęć obiektów ze zbiorów Bawarskiego Muzeum Narodowego (Bayerisches Nationalmuseum) i Bawarskiej Biblioteki Państwowej (Bayerische Staatsbibliothek), pozostawił w swoim dorobku znacznie więcej fotografii wykonanych w atelier artystów. Dziś znamy około 375 motywów z 237 monachijskich pracowni, które sfotografował w latach 1889 i 1890, ale także w kolejnych latach aż do śmierci, z czego zachowało się około 340 oryginalnych negatywów na szklanych płytach w formacie 14 cm x 18 cm.