Jesekiel David Kirszenbaum (1900–1954). Uczeń Bauhausu

Dwa rysunki tuszem, sporządzone w 1925 roku w Berlinie, a więc bezpośrednio po studiach Kirszenbauma w Weimarze - „Studiując Majmonidesa“ (Beim Studium des Maimonides, zdj. nr 2) oraz „Muzycy i ich wielbiciele“ (Musiker und ihre Anhänger, zdj. nr 3), swoim sposobem wykonania, a mianowicie przez zastosowanie przecinających się, zachodzących na siebie i wypełniających całe pole obrazowe form geometrycznych oraz wtopienie elementów pisma, nawiązują do kierunków sztuki okresu między kubizmem, dadaizmem a ekspresjonizmem. Możliwe, że stanowiły one podstawę drzeworytów i linorytów, owych charakteryzujących się silnymi kontrastami czerni i bieli ilustracji i wkładek z grafikami, które w tych czasach tworzyli liczni artyści do czasopism takich jak „Der Sturm“. Motywami tych prac są sceny z życia codziennego w sztetlu, dobrze znane Kirszenbaumowi z okresu dzieciństwa i młodości w Staszowie i spisane w jego wspomnieniach: studiowanie starych pism żydowskich w chederze oraz tradycyjni skrzypkowie, których muzyka przyciągnęła nie tylko mieszkańców miasta, lecz także - przywołujące na myśl podobne motywy u Chagalla - różne zwierzęta.

Geometryczna segmentacja postaci i schematyczna fizjonomia „muzyków“ (zdj. nr 3) przypominają wczesną twórczość Chagalla, na przykład jego „Handlarza bydłem“ z roku 1912, sprzedawanego w formie kartki pocztowej przez wydawnictwo Der Sturm i wcześnie, bo w kwietniu 1926 roku, opublikowanego przez Waldena w tekście broniącym sztukę ekspresjonizmu.[49] Na arkuszu z „Majmonidesem“ (zdj. nr 2) pojawia się za tylnym oknem pryzmatycznie uchwycony miejski krajobraz podobny do tego, jaki widać na stworzonym przez Lyonela Feiningera, kierownika pracowni drukarskiej w Bauhausie, przykładowym obrazie „Mellingen VI“ z 1922 roku.[50] Twórczość Feiningera, ale także rozbity na pryzmatyczne formy „Pomnik ofiar puczu Kappa“ (Denkmal der Märzgefallenen) Waltera Gropiusa, dyrektora Bauhausu, z 1922 roku, który znajduje się na głównym cmentarzu w Weimarze, przypomina także powstała około 1925 roku akwarela Kirszenbauma „Żałoba“ (Trauer, zdj. nr 4). Z kolei obraz „Skrzypek w sztetlu“ (Geiger im Stetl, zdj. nr 5), którego motyw przewodni wprowadził Chagall w swojej wczesnej twórczości w stylu kubistycznym,[51] a który pojawił się także w spisanych przez Kirszenbauma wspomnieniach z młodości,[52] jest jedną z pierwszych prac Kirszenbauma w stylu późnego impresjonizmu lat trzydziestych i czterdziestych (zdj. nr 38, 42).

Zupełnie inny charakter mają rysunki i akwaforty przedstawiające sceny z życia codziennego społeczności żydowskiej (zdj. nr 6-11) będące nawiązaniem do dwóch najwcześniejszych motywów w pracach Kirszenbauma z roku 1923. „Wesele“ (Die Hochzeit, 1925, zdj. nr 6), rysunek tuszem ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, podąża za przykładem stylizowanego i energicznego stylu Chagalla, w jakim artysta tworzył swoje ryciny z wtopionymi małymi postaciami około 1925 roku,[53] charakterystycznego dla jego późniejszej twórczości. Ekspresjonistyczne sceny z modlącymi się Żydami o uduchowionych twarzach i mocno zarysowanych konturach (zdj. nr 7-9) przypominają podobne głowy i sceny na obrazach Ludwiga Meidnera (1884-1966) i Jakoba Steinhardta (1887-1968). Obaj należeli do kręgu artystów berlińskiej grupy Der Sturm i obaj są znani z prac inspirowanych motywami żydowskimi. Wyraźny wpływ twórczości obu artystów jest zauważalny przede wszystkim w dwóch dynamicznych scenach Kirszenbauma: „Taniec chasydów“ (Tanz der Hassidim, 1925, zdj. nr 10) oraz „Kozacki pogrom“ (Pogrom durch die Kossaken, ok. 1930, zdj. nr 11).

Kolejnym także znanym ze swoich żydowskich motywów malarzem był Issachar Ber Ryback (1897-1935), artysta pochodzący z Ukrainy i od 1921 roku mieszkający w Berlinie, gdzie był członkiem Grupy listopadowej i gdzie wystawił swoje prace na nieprofesjonalnej wystawie sztuki. W 1926 roku przeprowadził się do Paryża. Również po nim pozostały liczne wersje skrzypka w sztetlu oraz sceny inspirowane folklorem. Można zatem założyć, że w trakcie swojego pobytu w Berlinie Kirszenbaum – nie zapominając o Paulu Citroenie – często obracał się ­­w kręgach żydowskich artystów, w których mógł wykazać się swoimi pracami. Wiadomo też, że przyjaźnił się z żydowskim malarzem Feliksem Nussbaumem (1904-1944, zamordowany w Auschwitz), który od 1923 roku studiował w Lewin-Funcke-Schule [niezależna Akademia Sztuk Pięknych, przyp. tłum.] w Berlinie, od przełomu lat 1930-1931 należał do berlińskiego środowiska uznanych młodych artystów, skąd w 1933 roku, przez Włochy i Francję, wyemigrował do Belgii.[54] W 1931 roku Nussbaum brał udział w wystawie „Frauen in Not“ (Kobiety w potrzebie).[55]