Jesekiel David Kirszenbaum (1900–1954). Uczeń Bauhausu











![Zdj. nr 12: Nosiwoda, 1925/26 Zdj. nr 12: Nosiwoda, 1925/26 - Nosiwoda (Wasserträger), 1925/26, ilustracja w tekście: Adam Olearius, Die erste russische Revolution (1656), [w:] „Der Querschnitt“, tom 7, Berlin 1927, zeszyt 3, s. 195.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/12%20Wassertr%C3%A4ger%201925%2026.jpg?itok=kCRCLrhN)
![Zdj. nr 13: Harmonista, 1925/26 Zdj. nr 13: Harmonista, 1925/26 - Harmonista (Harmonikaspieler), 1925/26, ilustracja w tekście: S. Dimitrijewski, Stalin – Aufstieg eines Mannes, [w:] „Der Querschnitt“, tom 11, Berlin 1931, zeszyt 6, s. 367.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/13%20Harmonikaspieler%201925%2026.jpg?itok=9UywNKs9)
![Zdj. nr 14: Skrzypek, 1926 Zdj. nr 14: Skrzypek, 1926 - Skrzypek (Geiger), 1926, ilustracja w tekście: Ramon Gomez de la Serna, Maria Wassiljewna. Russische Novelle, [w:] „Der Querschnitt“, tom 9, Berlin 1929, zeszyt 2, s. 95.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/14%20Geiger%201926.jpg?itok=sLkW51eZ)
![Zdj. nr 15: Ilustracje satyryczne, 1926 Zdj. nr 15: Ilustracje satyryczne, 1926 - Trzy ilustracje satyryczne, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 11, z 12.03.1926 r., s. 82.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/15%20Drei%20satirische%20Illu%201926.jpg?itok=_auBXgVT)
![Zdj. nr 16: Trzy karykatury, 1926 Zdj. nr 16: Trzy karykatury, 1926 - Trzy karykatury, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 21, z 28.05.1926 r., s. 158.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/16%20Drei%20Karikaturen%201926.jpg?itok=LtzCojRt)
![Zdj. nr 17: Wolna droga do „prawdy“!, 1926 Zdj. nr 17: Wolna droga do „prawdy“!, 1926 - Wolna droga do „prawdy“! (Der „Wahrheit“ freie Bahn!) [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 26, z 02.07.1926 r., s. 195.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/17%20Der%20Wahrheit%20freie%20Bahn%201926.jpg?itok=MPgWiF1J)
![Zdj. nr 18: Wykupiony, 1926 Zdj. nr 18: Wykupiony, 1926 - Wykupiony (Vergriffen), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 35, z 03.09.1926 r., s. 267.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/18%20Vergriffen%201926.jpg?itok=nb5iKJLz)
![Zdj. nr 19: Trzy karykatury, 1926 Zdj. nr 19: Trzy karykatury, 1926 - Trzy karykatury, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 36, z 10.09.1926 r., s. 274.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/19%20Drei%20Karikaturen%201926.jpg?itok=nKqpwM-y)
![Zdj. nr 20: Zalążki narodu, 1926 Zdj. nr 20: Zalążki narodu, 1926 - Zalążki narodu (Knospen der Nation), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 47, z 26.11.1926 r., s. 367.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/20%20Knospen%20der%20Nation%201926.jpg?itok=SLrT7oCm)
![Zdj. nr 21: Gwiazdy filmowe, 1927 Zdj. nr 21: Gwiazdy filmowe, 1927 - Gwiazdy filmowe (Filmsterne), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 5, z 04.02.1927 r., s. 38.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/21%20Filmsterne%201927.jpg?itok=X-6iBtWu)
![Zdj. nr 22: Wysportowany przyjaciel domu, 1927 Zdj. nr 22: Wysportowany przyjaciel domu, 1927 - Wysportowany przyjaciel domu (Der sportliche Hausfreund), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 6, z 11.02.1927 r., s. 43.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/22%20Der%20sportliche%20Hausfreund%201927.jpg?itok=6p1nWl-N)
![Zdj. nr 23: Sztuka upiększania, 1927 Zdj. nr 23: Sztuka upiększania, 1927 - Sztuka upiększania (Schönheitspflege), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 11, z 18.03.1927 r., s. 83.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/23%20Sch%C3%B6nheitspflege%201927.jpg?itok=nxZXK3H-)
![Zdj. nr 24: Nudne czasy, 1927 Zdj. nr 24: Nudne czasy, 1927 - Nudne czasy (Langweilige Zeiten), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 14, z 08.04.1927 r., s. 107.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/24%20Langweilige%20Zeiten%201927.jpg?itok=okBVZLXP)
![Zdj. nr 25: Poranna zorza, 1927 Zdj. nr 25: Poranna zorza, 1927 - Poranna zorza (Morgenröte], [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 17, z 29.04.1927 r., s. 126.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/25%20Morgenr%C3%B6te%201927.jpg?itok=H6CeGrnT)

![Zdj. nr 27: Letnia moda, 1927 Zdj. nr 27: Letnia moda, 1927 - Letnia moda (Sommermode), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 25, z 24.06.1927 r., s. 187.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/27%20Sommermode%201927.jpg?itok=efIDJS2q)
![Zdj. nr 28: Trudna sprawa, 1927 Zdj. nr 28: Trudna sprawa, 1927 - Trudna sprawa (Schwieriger Fall), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 30, z 29.07.1927 r., s. 230.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/28%20Schwieriger%20Fall%201927.jpg?itok=fr9Bx_ut)
![Zdj. nr 29: Antidotum na otyłość, 1927 Zdj. nr 29: Antidotum na otyłość, 1927 - Antidotum na otyłość (Mittel gegen Korpulenz), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 41, z 14.10.1927 r., s. 319.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/29%20Mittel%20gegen%20Korpulenz%201927.jpg?itok=fA6UNMh6)
![Zdj. nr 30: Dwie karykatury, 1927 Zdj. nr 30: Dwie karykatury, 1927 - Dwie karykatury, [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 56, nr 45, z 11.11.1927 r., s. 351.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/30%20Zwei%20Karikaturen%201927.jpg?itok=KXxblnaN)
![Zdj. nr 31: Bal ekspresjonistów, 1928 Zdj. nr 31: Bal ekspresjonistów, 1928 - Bal ekspresjonistów (Ball der Expressionisten), [w:] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 57, nr 44, z 02.11.1928 r., s. 354.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/31%20Ball%20der%20Expressionisten%201928.jpg?itok=yhkauPiy)
![Zdj. nr 32: Entuzjasta sztuki, 1929 Zdj. nr 32: Entuzjasta sztuki, 1929 - Entuzjasta sztuki (Der Kunstenthusiast), [w:] „Jugend“, rocznik 34, Monachium 1929, nr 28, s. 450.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/32%20Der%20Kunstenthusiast%201929.jpg?itok=rOi4LbFm)
![Zdj. nr 33: Każdy choć raz w więzieniu, 1929 Zdj. nr 33: Każdy choć raz w więzieniu, 1929 - Każdy choć raz w więzieniu (Jeder einmal im Gefängnis), [w:] „Jugend“, rocznik 34, Monachium 1929, nr 37, s. 597.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/33%20Jeder%20einmal%20im%20Gef%C3%A4ngnis%201929.jpg?itok=j2rn3GpU)
![Zdj. nr 34: Strzępek rozmowy, 1931 Zdj. nr 34: Strzępek rozmowy, 1931 - Strzępek rozmowy (Gesprächsfetzen), [w:] „Jugend“, rocznik 36, Monachium 1931, nr 29, s. 457.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/34%20Gespr%C3%A4chsfetzen%201931.jpg?itok=_KuBN56T)
![Zdj. nr 35: Stali goście, 1931 Zdj. nr 35: Stali goście, 1931 - Stali goście (Der Stammtisch), ilustracja do tekstu: Jules Sauerwein, Verständnis für Deutschland, [w:] „Der Querschnitt“, tom 11, Berlin 1931, zeszyt 5, s. 291.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/35%20Der%20Stammtisch%201931.jpg?itok=Xunc9AcY)
![Zdj. nr 36: Matadorzy Reichstagu, 1931 Zdj. nr 36: Matadorzy Reichstagu, 1931 - Matadorzy Reichstagu (Matadore des Reichstags), ilustracja do tekstu: O.B. Server, Matadore des Reichstags VII, [w:] „Der Querschnitt“, tom 11, Berlin 1931, zeszyt 8, s. 555.](/sites/default/files/styles/width_100_tiles/public/assets/images/36%20Matadore%20des%20Reichstags%201931.jpg?itok=PmLVUME-)

























Na nowo obudzona chęć do życia Kirszenbauma przejawiała się w licznych podróżach, które odbył w następnych latach. W latach 1948-1949 podróżował po Brazylii, kraju, którego tropikalny krajobraz i ludzie, stały się dla niego inspiracją do tworzenia niezwykle kolorowych i częściowo naiwnych obrazów. Jego „Brazylijka z dzieckiem“,[99] „Brazylijka z koszem“,[100] „Brazylijskie maski“[101], „Brazylijski chłopiec z latawcem“ (zdj. nr 53) oraz trzy lata później wykonana z pamięci praca „Festa de São João in São Paulo“ (zdj. nr 54, 55), charakteryzujące się kolorowymi płaszczyznami i czystymi barwami, powstały pod wpływem fowizmu i malarstwa rdzennych mieszkańców Brazylii, nie są one także pozbawione wizjonerskich eksperymentów kolorystycznych. W Brazylii Kirszenbaum spotkał się również z przyjaznym przyjęciem i poznał nowych ludzi, między innymi pochodzącego z Wilna żydowskiego malarza i przedstawiciela Drezdeńskiej Secesji Lasara Segalla (1891-1957), który od 1924 roku mieszkał w São Paulo. W 1948 wystawił swoje prace w Galeria Domus, wiodącej galerii sztuki w São Paulo, oraz w Instituto de Arquitetos do Brasil w Rio de Janeiro.
Po powrocie w 1949 roku do Paryża otrzymał francuskie obywatelstwo. W tym samym roku wykonał ilustracje do 50-stronicowego tomiku poezji „Paroles à face humaine“, którego autorem był niemiecko-francuski pisarz i poeta Frédéric Hagen (Friedrich Hagen, 1903-1979). Publikacja z ośmioma ilustracjami Kirszenbauma ukazała się w nakładzie 500 numerowanych egzemplarzy w paryskim wydawnictwie GLM, którego założycielem był surrealistyczny poeta Guy Lévis Mano (1904-1980). Kirszenbaum do końca życia pozostawał z Hagenem, który w 1933 roku również wyemigrował do Francji, w bliskiej przyjaźni.[102] W latach 1948-1950 artysta odbywał podróże do Maroka i Włoch,[103] gdzie zainteresował się malowaniem natury, głównie egzotycznych owoców i roślin. Dwie, martwe natury z 1952 roku,[104] z których jedna znajduje się obecnie w zbiorach Narodowego Centrum Sztuk Wizualnych w Paryżu,[105] przywodzą na myśl podobne motywy z obrazów Cézanne'a, aczkolwiek umiarkowany kubizm tych prac przypomina raczej Picassa. Z kolei nowy motyw - paryska rzeźnia, przed którą kobiety z koszami na zakupy spacerują z pieskami,[106] swą kolorową tonacją i naiwnie przedstawionymi postaciami nawiązuje do obrazów o tematyce brazylijskiej.
W tym samym czasie prace Kirszenbauma o tematyce religijnej, również te, w których łączył motywy chrześcijańskie z żydowskimi, znajdowały zainteresowanie opinii publicznej. W 1951 roku Waldemar George (Jerzy Waldemar Jarociński, 1893-1970), znany polsko-francuski krytyk sztuki, napisał w ośmiostronicowym katalogu retrospektywy prac Kirszenbauma w Galerie André Weil przy Avenue Matignon 26 obejmującej obrazy, akwarele i gwasze artysty: Kirszenbaum w dużej mierze przyczynił się do ożywienia żydowskiego malarstwa, którego duch jest ściśle związany z żydowską poezją. Podobnie jak inni ilustratorzy Starego Testamentu doświadczył wielkiej siły oddziaływania Legenda aurea - „Złotej legendy“ zawierającej znane z przekazów pozabiblijnych żywoty świętych. „Synagoga“ i „kościół“ (judaizm i chrześcijaństwo) w dziełach tego Widzącego (znaczy Kirszenbauma), z fascynacją w oczach obserwującego wszechświat, nie zaprzeczają sobie, ale się nawzajem uzupełniają.[107] W 1953 artysta zaprezentował swoje prace w Galerie Au Pont des Arts przy Rue Bonaparte 6, która przy tej okazji wydała bibliofilską edycję chasydzkich Legend I.L. Peretza w nakładzie 100 egzemplarzy z reprodukcjami dziesięciu akwarel Kirszenbauma; słowo wstępne napisał Waldemar George.[108] Ilustracje Kirszenbauma stanowią głównie rekapitulację wcześniejszych motywów, między innymi ślepego skrzypka, rabina studiującego Talmud i nosiwodę ze Staszowa. Jest wśród nich także jedna, dotąd nieznana scena kuglarska (patrz PDF 3).
[99] Por. artykuł o wystawie w Solingen na tymże portalu: https://www.porta-polonica.de/de/atlas-der-erinnerungsorte/jesekiel-kirszenbaum-ausstellung-solingen, zdj. nr 28.
[100] J.D. Kirszenbaum, 2013 (zob. Literatura przedmiotu), s. 121
[101] Por. artykuł o wystawie w Solingen na tymże portalu: https://www.porta-polonica.de/de/atlas-der-erinnerungsorte/jesekiel-kirszenbaum-ausstellung-solingen, zdj. nr 29.
[102] Nie wiadomo, kiedy Hagen i Kirszenbaum się poznali. Dotychczasowe przypuszczenia, że znali się z czasów weimarskiej uczelni Bauhaus (J.D. Kirszenbaum, 2013, zob. Literatura przedmiotu, s. 26), są mało prawdopodobne. Hagen w latach od 1919 r. do 1922 r. uczęszczał do seminarium nauczycielskiego w miejscowości Schwabach, gdzie kształcił się na nauczyciela plastyki. Od 1923 r. do 1930 r. mieszkał w Norymbergii, gdzie pracował dla różnych gazet, był reżyserem teatralnym i krytykiem sztuki. Od 1935 roku pracował jako krytyk sztuki w Paryżu, był członkiem stowarzyszenia zrzeszającego antyfaszystowskich artystów i pisarzy, a od 1945 r. do 1950 r. redaktorem naczelnym niemieckiej sekcji francuskiego radia (życiorys Friedricha Hagena, [w:] Friedrich Hagen, Leben in zwei Ländern (Friedrich Hagen. Życie w dwóch krajach), Godehard Schramm (red.), Norymberga 1978, s. 198-201). Hagen przyjaźnił się z pisarzami i poetami swojego czasu, takimi jak: Paul Éluard, Jean Cocteau, André Breton oraz Paul Celan.
[103] W zbiorach Archiwum Bauhausu w Berlinie znajduje się akwarela zatytułowana „Toskanische Landschaft – San Gimignano“ (Pejzaż toskański – San Gimignano), 1948, nr inw. 3574.
[104] Por. artykuł o wystawie w Solingen na tymże portalu: https://www.porta-polonica.de/de/atlas-der-erinnerungsorte/jesekiel-kirszenbaum-ausstellung-solingen, zdj. nr 28.
[105] http://www.cnap.fr/collection-en-ligne/#/artwork/140000000035452?layout=grid&page=0&filters=authors%3AKIRSZENBAUM%20Jecheskiel%20David%E2%86%B9KIRSZENBAUM%20Jecheskiel%20David
[106] J.D. Kirszenbaum, 2013 (zob. Literatura przedmiotu), s. 122.
[107] Waldemar George, [w:] J.D. Kirszenbaum. Peintures, aquarelles, gouache. Du 27 Septembre au 11 Octobre 1951 (J.D. Kirszenbaum. Obrazy, akwarele, gwasze. Od 27 września do 11 października 1951 roku), katalog wystawy, Galerie André Weil, Paryż [1951], cytat za: J.D. Kirszenbaum, 2013 (zob. Literatura przedmiotu), s. 108 i nast.
[108] Dix aquarelles de Kirszenbaum. Inspirées des légendes hassidiques de I.L. Peretz (Dziesięć akwareli Kirszenbauma zainspirowanych chasydzkimi legendami I.L. Peretza), wydawnictwo Au pont des arts, Paryż 1953 (ze wstępem Waldemara George).