Menu toggle
Navigation

Jesekiel David Kirszenbaum (1900–1954). Uczeń Bauhausu

Autoportret, ok. 1925, olej na płótnie, 55 x 37,5 cm

Mediathek Sorted

Mediateka
Autoportret, ok. 1925, olej na płótnie, 55 x 37,5 cm
Autoportret, ok. 1925, olej na płótnie, 55 x 37,5 cm

Zamiast tego Kirszenbaum udał się w 1925 roku do Berlina, gdzie przez kolejnych osiem lat pracował jako niezależny artysta, pozostając w kontakcie ze swoimi znajomymi ze studiów w Bauhausie: malarzem, rysownikiem i fotografem Paulem Citroenem (1896-1983), jego kolegą z kursu przygotowawczego Ittena, który pochodził z Berlina, gdzie od 1925 roku również tworzył jako niezależny malarz, a w 1927 roku udał się najpierw do Paryża, następnie do Brukseli, aż ostatecznie osiadł w Amsterdamie, oraz z jego szwagierką, Ruth Citroën (1906-2002),[8] urodzoną jako Margarete Vallentin, która do 1923 roku pracowała w warsztacie kobierniczym Bauhausu i w 1925 roku poślubiła brata Paula, Hansa Citroena (1905-1985), przyszłego handlarza futrami w Berlinie. W grudniu 1925 roku, w berlińskim czasopiśmie „Gebrauchsgraphik. Illustratoren. Monatsschrift zur Förderung künstlerischer Reklame“, oficjalnym organie Stowarzyszenia Niemieckich Twórców Grafiki Użytkowej (Bund Deutscher Gebrauchsgraphiker), pod nowym pseudonimem „J. Duwdiwani“, co w języku hebrajskim oznacza „drzewo wiśni“ oraz z niemiecką pisownią nazwiska „Kirschenbaum“ w nawiasie, ukazała się akwaforta Kirszenbauma „Im Beth Hamedrasch“ (W Bet ha-midraszu, zdj. nr 7), jednak pod tytułem „Illustrationen zu jüdischen Novellen“ (Ilustracje do żydowskich nowel).[9] Artysta mieszkał w Charlottenburgu przy Kantstraße 114.[10] W tym samym roku powstał cykl kolejnych rysunków i akwafort przedstawiających sceny z życia codziennego społeczności żydowskiej (zdj. nr 6, 8-10).

Z początkiem roku 1926 artysta otrzymał zlecenie publikowania swoich ilustracji i karykatur w magazynie satyrycznym „Ulk“, niezależnym tygodniku liberalnej gazety „Berliner Tageblatt“. Oba tytuły prasowe ukazywały się w berlińskiej korporacji wydawniczej Rudolfa Mosse i sympatyzowały z lewicowo-liberalną Niemiecką Partią Demokratyczną (Deutsche Demokratische Partei, DDP). Magazyn „Ulk“ istniał od 1872 roku i ukazywał się do 1922 roku, jako bezpłatny dodatek do „Berliner Tageblatt“ i do „Berliner Volks-Zeitung“; redaktorem naczelnym tygodnika w latach 1918 do 1920 był Kurt Tucholsky. Od 1926 roku tygodnik był ponownie dodawany bezpłatnie do „Berliner Tageblatt“, ale z uwagi na słabą kondycję finansową gazety tylko sporadycznie. Pierwsze cztery ilustracje Kirszenbauma ukazały się 19 lutego 1926 roku i były opatrzone sygnaturą „D“ oraz „Duwdiwani“. Były to nieszkodliwe satyry społeczne, wśród nich także postać „ekspresjonistycznego polityka“,[11] do których teksty i opisy z reguły wymyślała redakcja. W ponad trzyletniej współpracy, do 17 maja 1929 roku, na 29 stronach magazynu „Ulk“, ukazały się ilustracje satyryczne lub karykatury zamieszczane pojedynczo lub po kilka prac artysty na stronie (zdj. nr 15-31).[12] Współpraca dobiegła końca prawdopodobnie z powodów finansowych, albowiem w tym czasie „Ulk“ był już niewypłacalny.

Kolejne ilustracje Kirszenbauma ukazywały się od lipca 1926 roku w czasopiśmie kulturalno-informacyjnym „Der Querschnitt“, założonym przez Alfreda Flechtheima w 1921 roku i od 1924 roku wydawanym przez Hermanna von Wedderkopa w wydawnictwie Hermanna Ullsteina - Propyläen-Verlag.[13] Przedstawiały one głównie stylizowane postaci w rosyjskich strojach ludowych i tradycyjnych strojach żydowskich i były ilustracjami do tekstów literackich, jak: esej Dariusa Milhauda „Das musikalische Leben in Sowjetrussland“ (Życie muzyczne w Rosji sowieckiej),[14] artykuł Adama Oleariusa „Die erste russische Revolution (1656)“ (Pierwsza rewolucja rosyjska, 1656) zawierający ilustrację przedstawiającą matkę z dzieckiem oraz jedną scenę pijacką[15] a także rysunek, na którym widać postać nosiwody (zdj. nr 12), esej S. Dimitrijewskiego „Stalin – Aufstieg eines Mannes“ (Awans Stalina) z ilustracją przedstawiającą harmonistę (zdj. nr 13), czy nowela rosyjska Ramona Gomeza de la Serny „Maria Wassiljewna“ z ilustracją żydowskiego skrzypka, jakiego Kirszenbaum zapamiętał z okresu w Staszowie (zdj. nr 14). W latach 1926, 1927, 1929 i 1931 „Der Querschnitt“ opublikował łącznie dziesięć ilustracji. Ostatnie dwie, to dojrzałe karykatury do opublikowanego pod pseudonimem „O.B. Server“ kilkustronicowego żartobliwego tekstu pod tytułem „Matadore des Reichstags“ (Matadorzy Reichstagu): jedna zatytułowana „Der Stammtisch“ (Stali goście, zdj. nr 35) oraz rysunek przedstawiający starszych panów w oficjalnych garniturach na tle starej flagi Rzeszy (zdj. nr 36). Niewykluczone, że redakcja magazynu „Der Querschnitt“ już wcześniej nabyła całą teczkę prac Kirszenbauma, ponieważ skrzypek ze Staszowa (zdj. nr 14) oraz chłop ze świnią i gęśmi w koszu[16] są ilustracjami opatrzonymi niewyraźną sygnaturą „JDK“ i dopiskiem „26“ - prawdopodobnie rokiem ich powstania, mimo że zostały one opublikowane w 1929 i 1931 roku w kontekście, do którego pasowały.

 

[8] Ruth Cidor-Citroën do Instytutu Goethego w Paryżu, list z 23.09.1969 r., w zbiorach archiwum Nathana Diamenta w Tel Awiwie. Przyjacielskie stosunki potwierdzają także listy i kartki Kirszenbauma do Paula Citroena w Amsterdamie z 1930 r., w zbiorach Archiwum Bauhausu w Berlinie, nr inw. 8034/119, 120, 122. Więcej na ten temat w: Goudz, 2012 (zob. Literatura przedmiotu), s. 533 i nast.

[9] „Gebrauchsgraphik. Monatszeitschrift zur Förderung künstlerischer Reklame“, tom 2, zeszyt 6, Berlin 1925, s. 82. Dostępny w Internecie: https://www.arthistoricum.net/werkansicht/dlf/157261/88/?tx_dlf%5Bhighlight_word%5D=Kirschenbaum. Podany tam pseudonim „Duwdiwam“ jest błędny.

[11] „Ulk. Wochenschrift des Berliner Tageblatts“, rocznik 55, nr 8, z 19.02.1926 r., s. 62. Dostępny w Internecie na stronach Biblioteki Uniwersytetu w Heidelbergu (Universitätsbibliothek Heidelberg) pod adresem: http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/ulk1926/0062

[12] Wyszukiwarka na stronie Heidelberger historische Bestände (Zbiory historyczne Biblioteki Uniwersytetu w Heidelbergu), pod adresem: https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/ulk, pozwala tylko na przeglądanie czasopisma „Ulk“ strona po stronie; wyszukiwanie pełnotekstowe nie jest możliwe. Mediateka poniżej zawiera tylko wybór ilustracji opublikowanych w czasopiśmie w latach 1925-1930.

[13] Ilustracje Kirszenbauma opublikowane w czasopismach „Gebrauchsgraphik“ i „Der Querschnitt“ można odszukać na portalu arthistoricum.net, wpisując w wyszukiwarce na podstronie Illustrierte Magazine der Klassischen Moderne (Ilustrowane czasopisma klasycznej awangardy) hasła „Kirschenbaum“ oraz „Duwdiwani“. Dostępne w Internecie: https://www.arthistoricum.net/themen/textquellen/illustrierte-magazine-der-klassischen-moderne/kollektion/suche/

[14] „Der Querschnitt“, tom 6, zeszyt 7, Berlin, lipiec 1926 r., s. 526. Dostępny w Internecie: https://www.arthistoricum.net/werkansicht/dlf/73192/48/?tx_dlf%5Bhighlight_word%5D=Kirschenbaum

[15] „Der Querschnitt“, tom 7, zeszyt 3, Berlin, marzec 1927 r., s. 194. Dostępny w Internecie: https://www.arthistoricum.net/werkansicht/dlf/73193/56/?tx_dlf%5Bhighlight_word%5D=KirschenbaumTamże, s. 201. Dostępny w Internecie: https://www.arthistoricum.net/werkansicht/dlf/73193/67/?tx_dlf%5Bhighlight_word%5D=Kirschenbaum

[16] „Der Querschnitt“, tom 11, zeszyt 3, Berlin, marzec 1931 r., s. 163. Dostępny w Internecie: https://www.arthistoricum.net/werkansicht/dlf/73271/31/?tx_dlf%5Bhighlight_word%5D=Kirschenbaum