Jeremiasz Falck

Zdaniem Juliusa C. Blocka, Radnego Miejskiego w Gdańsku i autora wydanego tamże w roku 1890 i do dziś miarodajnego wykazu prac artysty, Jeremiasz Falck „urodzony w niemieckim mieście, był niemieckim artystą. […] Jednak wyłączną zasługą naszych wschodnich sąsiadów, Polaków, jest odnalezienie dzieł Falcka dzięki kontynuowanym z wielkim zapałem badaniom oraz przekazywanie o tym wiadomości. I to może być powodem, o czym już wspomniano, że Falck był przez nich uważany za polskiego artystę. Niemniej jednak tylko niektóre arkusze sygnował dopisując ‚Polonus‘, na innych określał się jako ‚Gedanensins‘ a na niektórych spośród tych, które powstały w Sztokholmie, jako ‚Sueciae Calcographus‘.“ (PDF, Block, s. 12 i nast.) W niemieckich kolekcjach i publikacjach zwykle stosuje się niemiecką wersję jego imienia Jeremias, a w polskich wersję polską Jeremiasz. Oczywiście również Blockowi nie uszło uwadze, że Falck nie był wyznania luterańskiego, lecz był reformowanym ewangelikiem. Nie wyklucza to wprawdzie jego niemieckiego pochodzenia, ale jest mało prawdopodobne, że tak właśnie było, albowiem jego nazwisko - zarówno w 1646 roku jak i w roku 1649 - zostało podane w księdze chrztów kościoła ewangelicko-reformowanego pod wezwaniem św. Piotra i Pawła w Gdańsku, głównego kościoła gdańskich kalwinów, jako nazwisko ojca chrzestnego. W tym samym kościele w 1650 roku wziął ślub z Anną, córką kupca Arnolda Mercatora, oraz w 1671 roku został pochowany pod kościelną płytą nagrobną (PDF, Block, s. 7 i nast., 12).[1]

Wyznanie ewangelicko-reformowane zaczęło rozpowszechniać się w licznych krajach Europy od połowy XVI w. na skutek działań szwajcarskich reformatorów religijnych - Huldrycha Zwingliego (1484-1531) i Jana Kalwina (1509-1564). Pierwszą reformowaną parafię w Gdańsku założyło kilkuset Holendrów, którzy przybyli tu w latach 1567-1570, szukając schronienia przed prześladowaniami religijnymi namiestnika hiszpańskich Niderlandów Ferdynanda księcia Alby (1507-1582), i jako obcokrajowcy osiedli poza obrębem miasta, między innymi w Nowym Dworze. W 1587 roku w gdańskich kościołach było już czternastu kalwińskich kaznodziejów. Od 1600 roku Holendrzy przyjmowali komunię udzielaną w kościele św. Trójcy przez kapłana z kościoła św. Piotra i Pawła, przy którym w tym czasie mieściła się gmina ewangelicko-reformowana.[2] Rodowód Jeremiasza prowadzi aż do niejakiego Franza Falcka, zmarłego w 1590 roku w Toruniu.[3]

W roku 1646 i 1649 Jeremiasz pospołu z Holendrami trzymał do chrztu dzieci. W księdze chrztów kościoła św. Piotra i Pawła pod datą 18 września 1646 roku odnotowano, że był chrzestnym dziecka swojego brata Hansa. Matkami chrzestnymi były Anna Hondius, córka mieszkającego od 1636 roku w Gdańsku holenderskiego miedziorytnika Willema Hondiusa (1597-1652/58), oraz Anna Mercator (1620-1672), córka kupca Arnolda Mercatora († 1641) i wnuczka pochodzącego z Flandrii kartografa Gerharda Mercatora (1512-1594). Willem Hondius był prawdopodobnie nauczycielem Jeremiasza. Z kolei 25 lutego przejął - w miejsce Arndta Mercatora - ojcostwo chrzestne syna Petera oraz Elisabethy Bexów (PDF, Block, s. 7). Rok później, 9 czerwca 1650 roku, poślubił Annę Mercator (PDF, Block, s. 8). Zważywszy, że podczas wszelkich tego rodzaju kościelnych uroczystości rodzinnych udzielano Komunii Świętej, co nie było dopuszczalne w przypadku wiernych innych wyznań, również pochodzenie Falcka z rodziny holenderskiej można uznać za oczywiste. Hans Falck, z zawodu nożownik, mieszkał faktycznie „w Nowym Dworze“ (PDF, Block, s. 7). Późniejsze pokolenia rodziny Falcków pozostały wierne wyznaniu reformowanemu i kościołowi św. Piotra i Pawła, choć czuły się one jednak bardziej przynależne do niemieckiej klasy średniej i wyższej w Gdańsku, jak było to na przykład w przypadku Johannesa Daniela Falka Starszego (1737-1808), perukarza i nadzorcy ubogich, który ożenił się z kobietą pochodzącą z hugenockiej rodziny należącej do gminy francusko-reformowanej, oraz jego syna Johannesa Daniela Falka (1768-1826), świeckiego teologa, pisarza i autora pieśni kościelnych.[4]