Monika Czosnowska

Aby osiągnąć ten efekt oraz by odsunąć osobowość portretowanej postaci na drugi plan, artystka wybiera swoje modele z grup osób tak samo ubranych, w mundurkach szkolnych, w strojach chóralnych (zdj. nr 18-27), habitach klasztornych, mundurkach harcerskich (zdj. nr 28-39) czy w sportowej odzieży. Osobom, które spotyka na ulicy, wybiera u nich w domu garderobę skromną i raczej taką, która wyszła już z mody, albo ubiera je w neutralną koszulę lub bluzkę, które na wszelki wypadek ma przy sobie. Spojrzenie jej modeli nie tylko mija wzrok widza, co znamy z dawnego malarstwa portretowego, lecz jest powściągliwe, obojętne i niejako zamknięte w sobie. To, co dorośli potrafią, a mianowicie zapatrzyć się w chwili zamyślenia czy też wtedy, gdy nie chcą być natarczywi wobec swoich rozmówców, Czosnowska osiąga u dzieci, każąc im w myślach powtarzać tabliczkę mnożenia. Tego rodzaju zapatrzenie odgrywa w cyklu „Novizen“ (Nowicjat) szczególną rolę, a różne pozycje głowy, raz śmiałe a innym razem pokorne jak w przypadku „Adriana“ (zdj. nr 11), „Agnes“ (zdj. nr 15) czy „Justusa“ (zdj. nr 16), pozwalają na osiągnięcie dodatkowej głębi. W malarstwie takie spojrzenie można znaleźć przede wszystkim w przedstawieniach świętych, a później w popularnych chromolitografiach końca XIX w., stosowanych do sporządzania obrazów świętych lub ściennych litografii przedstawiających rodzinne sielanki głównie w katolickich regionach.[9]  Może to właśnie z tego powodu wrażenia z dzieciństwa stały się dla Czosnowskiej tak istotne.

Fotografka wykorzystuje do swoich zdjęć aparat średnioformatowy marki Pentax i filmy analogowe Kodaka oraz fotografuje wyłącznie przy świetle dziennym, padającym z przodu i równomiernie oświetlającym twarze portretowanych osób. Dzięki temu jak mówi, jej zdjęcia są bardziej miękkie, może nawet bardziej malarskie. Zdjęcia wywołuje sama w profesjonalnym laboratorium fotograficznym, wpływając na kolory i kontrast światłocieniowy fotografii może nawet aż „do lekkiego prześwietlenia“. Na koniec zmienia i nadaje nowe imiona portretowanym, które „nie podlegają żadnym trendom w modzie i nadają fotografii ostateczny wydźwięk.“ Wszelkie cechy indywidualne zdjęcia i wszystkie kroki jego wykonania razem wzięte, od wyboru modelu, poprzez fizjonomię, wyraz postaci, jej postawę, pozę, ubranie oraz oświetlenie, aż po technikę wywołania zdjęć, znajdują swój wyraz i urzeczywistnienie w każdym konkretnym portrecie: „Inscenizuję moje fotografie, aby uzyskać właśnie ten efekt.“[10]

W związku z tym powstaje oczywiście pytanie, czy jej zdjęcia są stricte portretami, czyli przedstawieniem konkretnych osób, czy chodzi w nich raczej o ogólny wizerunek istoty ludzkiej, o jej conditio humana. Portret lub konterfekt, jak mówiono niegdyś w historii sztuki, to według obowiązującej definicji „wizerunek konkretnego człowieka, mający oddać jego indywidualną osobowość“ (Percy Ernst Schramm). Decydującym zatem czynnikiem jest zamiar „przedstawienia danego człowieka, nie stopień osiągniętego podobieństwa, do którego w niektórych okresach dążono tylko z pewnym ograniczeniem“, jak czytamy w Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte.[11]