„Książę malarstwa“ Jan Matejko w Bonn

„Po czym zatem, poza wspaniałomyślnymi uczynkami, rozpoznawano dzieła „książąt malarstwa‟? Oczekiwano od nich nadzwyczajnych osiągnięć, ich dzieła trafiały na rynek już w trakcie tworzenia, dzięki wczesnym zapowiedziom i promocji w formie ogłoszeń w prasie, na plakatach, we własnych katalogach, poprzez różne formy […] reprodukcji. Silne związki z marszandami […] zapewniały sprytnym strategicznie artystom wystawiającym swoje dzieła najlepsze warunki“.[24] Przede wszystkim Makart i Munkácsy, wystawiając na wystawach swoje historyczne obrazy, na przemian prześcigali się w walce o rekordową liczbę zwiedzających i o wysokie przychody z ich sprzedaży. W trzeciej sekcji tematycznej wystawy w Bonn, pod nazwą „Marke Malerfürst“ (Marka „Książę malarstwa“), zaprezentowano obrazy, szkice czy też współczesne reprodukcje, stanowiące wzorcowe przykłady strategii marketingowych poszczególnych artystów. Wśród nich znalazły się dwa szkice olejne ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, które Matejko wykonał do swoich monumentalnych obrazów „Jan III Sobieski pod Wiedniem“ (1880, zdj. nr 8) oraz „Dziewica Orleańska“ (1883, zdj. nr 9). Ich ostateczne wersje znajdują się obecnie w zbiorach Muzeów Watykańskich lub Muzeum Narodowego w Poznaniu, jednak z uwagi na ich wymiary (przy szerokościach do dziewięciu metrów) wypożyczenie ich na cele wystawy w Bonn nie wchodziło w grę.

Oba dzieła należą do cyklu obrazów rozpoczętego w 1862 roku, w którym Matejko zamierzał przedstawić swoją interpretację historii Polski, przeszłości Rzeczpospolitej i jej upadku. Do tego cyklu zalicza się obrazy, którymi artysta pragnął pobudzić Polaków do zastanowienia się nad przyczynami upadku kraju, takie jak: „Kazanie Skargi“ (1864) oraz „Rejtan – Upadek Polski“ (1866), ale także te, w których „przywołał chlubne karty historii swojej ojczyzny“, czyli: „Bitwa pod Grunwaldem“, „Hołd Pruski“ (oba z lat 1879-1882) oraz „Jan III Sobieski pod Wiedniem“ (1883). Poza tym także obrazy poruszające wydarzenia z historii innych krajów, jak w przypadku „Dziewicy Orleańskiej“ (1886) – obrazu, który artysta „zamierzał podarować Francuzom w podziękowaniu za ich gościnność okazaną polskim emigrantom“.[25]

W 1865 roku, po dziesięcioletnim okresie wystawiania swoich dzieł w Polsce, Jan Matejko zaprezentował swój pierwszy monumentalny obraz „Kazanie Skargi“ na dorocznym Salonie paryskim, za który otrzymał złoty medal. Wydarzenie to stanowiło pierwszy krok w jego karierze artystycznej, który pozwolił mu wzmocnić swoją reputację i promocję twórczości w Europie. Dwa lata później, w 1867 roku, wziął udział w Paryskiej Wystawie Światowej, prezentując obraz „Rejtan – Upadek Polski“ o wymiarach prawie 3 m na 5 m, który przyniósł mu również złoty medal; został on zakupiony przez cesarza Austrii, Franciszka Józefa I, i zaraz po tym wystawiony we wiedeńskim Kunstverein, gdzie przyciągał dziesiątki tysięcy zwiedzających.[26] Na wystawie w Bonn można było zobaczyć oba złote medale oraz Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa, przyznany Matejce za „Rejtana‟ w 1867 roku – symbolizują one ważne etapy budowania wizerunku artysty (wszystkie ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie). „Rejtan“ i „Bitwa pod Grunwaldem“ były obecne na wystawie jako reprodukcje w formie współczesnych druków. Poza tym na jednej z prezentowanych ilustracji (1882/83) można było zobaczyć wystawę dwóch monumentalnych obrazów – „Bitwa pod Grunwaldem“ i „Hołd Pruski“, która odbyła się w Salonie Artystycznym Ungera w Warszawie.