„Książę malarstwa“ Jan Matejko w Bonn

W drugiej sekcji wystawy, pod nazwą „Inscenizacje“ (Inszenierungen), pokazano portrety wykonane przez „książąt malarstwa‟ przedstawiające zaprzyjaźnionych z nimi artystów, ich dzieci, żony a także ich autoportrety, które w połączeniu z ówczesnymi fotografiami ukazują, jak artyści potrafili w przestrzeni publicznej zainscenizować swoją pozycję społeczną a także rangę społeczną ich rodzin. Matejko wyróżnia się tutaj niezwykle okazałymi portretami. Szczególnie jego portret żony, Teodory Matejko (1846-1896), w bogatej białej sukni [w sukni ślubnej – przyp. tłum.], ze złotą biżuterią oraz z mantylą z białej koronki (1879, Muzeum Narodowe w Warszawie, zdj. nr 2) sprawia, w porównaniu z konterfektami pozostałych małżonek malarzy – Lolo von Lenbach, Mary von Stuck, Amalie Makart, Frida von Kaulbach i Cécile von Munkácsy, wrażenie, jakby jego bohaterka była renesansową księżną.

„Dużym zainteresowaniem w kulturze salonowej reprezentowanej przez ‚książęta malarstwa‘ cieszyły się także żony artystów“ – stwierdza Doris H. Lehmann w katalogu wystawy – „To one wysyłały zaproszenia, przygotowywały przyjęcia, załatwiały stroje i uroczyste posiłki.“[21] Z okazji ślubu z Teodorą, z domu Giebułtowską, w 1864 roku, Matejko zorganizował ucztę weselną oraz zaprojektował suknię ślubną panny młodej a także ubrania dla siebie i świadków. Małżeństwo dużo podróżowało i odwiedzało słynne kurorty. Biżuterię i odzież para kupowała w najlepszych krakowskich sklepach. Przyjęcia u nich w domu i w kręgach krakowskiej elity były częścią ich życia rodzinnego. Wspólny czas rodzina spędzała w dworku w Krzesławicach, zakupionym przez Matejkę w 1876 roku.[22] W pierwszych latach małżeństwa żona pozowała artyście do obrazów; na wystawie w Bonn można ją zobaczyć jako królową Bonę Sforza na obrazie z 1864 roku (Muzeum Narodowe w Krakowie) oraz jako Barbarę Radziwiłł w scenie z królem Zygmuntem II Augustem z 1867 roku (Muzeum Narodowe w Warszawie, zdj. nr 3). Matejko uwiecznił ją również jako młodą dziewczynkę na zaprezentowanym na wystawie obrazie „Ociemniały Wit Stwosz z wnuczką“ (1865, Muzeum Narodowe w Warszawie, zdj. nr 4).

Również dzieci „książąt malarstwa“, które matki stroiły jak księżniczki i książęta, brały udział w życiu publicznym swoich ojców. W 1870 roku Matejko namalował portret trojga swoich dzieci – pięcioletniego Tadeusza, trzyletniej Heleny i rocznej Beatki, stojących w pomieszczeniu z dywanem, gobelinami i sofą wyściełaną futrem (Muzeum Narodowe w Warszawie, zdj. nr 5). Tadeusz ubrany w czerwony żupan z pasem krakowskim i wysokimi butami – akcesoria stanowiące ubiór szlachecki znany ze zbioru historycznych kostiumów artysty – trzyma w ręku futrzaną czapkę. Arystokratyczne pozy dziewczynek w białych koronkowych sukienkach, z których jedna trzyma różyczkę w rączce, i leżący na podłodze pies przypominają wizerunki szlacheckich dzieci z obrazów Antona van Dycka (1599-1641). Matejko nie stworzył tego obrazu na potrzeby prywatne. Wysyłał go na wystawy, między innymi w 1873 roku na Wiedeńską Wystawę Światową, i zlecił wykonanie jego fotografii w celach komercyjnych.[23]

W 1882 roku artysta sportretował swojego drugiego syna, dziewięcioletniego Jerzego – jako młodego księcia na koniu, w podobnym stroju i w identycznej pozie (Muzeum Sztuki w Łodzi, zdj. nr 6). Krótko przed śmiercią, w 1892 roku, namalował swój autoportret, przedstawiając siebie siedzącego w swobodnej, choć nie mniej godnej, pozie na wyściełanym „tronie malarza‟, na tle udrapowanej zasłony i z księgą u swojego boku, na której spoczywa paleta malarska (Muzeum Narodowe w Warszawie, zdj. nr 7). Wszystkie trzy obrazy można było podziwiać na wystawie. Pozostaje jednak stwierdzić, że prywatność artystów pozostawała ukryta za ich inscenizacjami. Najpóźniej w 1876 roku małżeństwo Matejki rozpadło się; Teodora coraz bardziej cierpiała na kryzysy zdrowotne i psychiczne, które ostatecznie doprowadziły do choroby umysłowej.