„Ruhrpolen” – Polacy z Zagłębia Ruhry

Regionalny charakter ludności napływowej 
 

Większość polskich emigrantów w Zagłębiu Ruhry należała do wiejskiej ludności o zachodniosłowiańskim pochodzeniu, posługujących się dialektami lub gwarami języka polskiego. Jeśli chodzi o zwyczaje i tradycje to w swoich regionach pochodzenia byli oni mocno osadzeni w regionalnych i lokalnych kontekstach, nie mając przy tym niemal w ogóle kontaktu z niemieckojęzycznymi elitami. Przestrzeń wioski była dosyć wyizolowana, posiadała własne hierarchie, reguły i rytuały. Kalendarz regulowały święta kościelne, a fizyczna mobilność poszczególnych mieszkańców była mocno ograniczona.[10] Do tego dochodziła specyficzna religijność ludowa, występująca na polskich obszarach rozbiorowych, determinująca koncepcje moralne i systemy wartości ludzi, ich działania i myślenie, tym samym stanowiąc jeden z decydujących czynników kształtujących świadomość społeczną.[11] Jednak pomimo wszystkich ograniczeń – albo może raczej dzięki nim – strony ojczyste oferowały również bezpieczeństwo; pierwsza migracja robotników prowadziła zatem do zupełnego wykorzenienia z tradycyjnego środowiska społecznego i kulturowego. Doświadczanie obcości, nieznajomość języka i niezrozumienie lokalnych kontekstów i uwarunkowań, a przy tym brak własnych elit, które mogłyby zaoferować struktury, postawy, a także opiekę duszpasterską, doprowadziły, szczególnie w pierwszych latach emigracji, do problemów społecznych,[12] potęgowanych przez ciężką pracę pod ziemią, której wielu wcześniej nie znało: „Ale te wszystkie cierpienia fizyczne były ‚kroplą wody w morzu‘ w porównaniu z cierpieniami moralnymi […] Bałem się tych ciemności, które mnie otaczały. Ciągle na myśl przychodziły mi różne ‚duchy‘, którymi karmiono nas w opowiadaniach i bajkach. Wyobrażałem sobie, że jeżeli takie duchy istnieją, to mogą żyć tylko w takich ciemnościach.”[13]

W oparciu o lokalne i regionalne powiązania i postawy mentalnościowe, religijność ludową wyniesioną z ojczystych stron oraz specyficzną formę migracji pionierskich, powstały dzielnice mieszkaniowe o regionalnym charakterze, jak również system stowarzyszeń o religijnym i regionalnym profilu. Daleko idąca ciągłość struktury osadniczej w rejonach pochodzenia i na terenach docelowych wspierana była poprzez budownictwo osiedli kopalnianych oraz rozwijający się system podnajmu. Jeśli rodzinom robotniczym udawało się wynająć własne mieszkania, wtedy starały się zwiększyć swoje dochody poprzez przyjmowanie i utrzymywanie podnajemców. W pierwszym rzędzie przyjmowano krewnych, znajomych i sąsiadów z ojczystych stron, albo osoby, które pochodziły z własnego środowiska, cieszyły się dobrą opinią i wyznawały tę samą religię, co przyjmująca ich rodzina. Wynikający stąd mechanizm zaufania rozwijał się bardzo wolno i wraz z rosnącą długością pobytu w okręgu nadreńsko-westfalskim obejmował także potencjalnych podnajemców z innych obszarów pochodzenia. W ten sposób w miejscu docelowym powstały całe ciągi ulic, osiedla i dzielnice miast, które w znacznej mierze zamieszkałe były przez migrantów z określonych regionów na wschodzie Prus.[14] Dla przykładu, przybysze z Prowincji Poznańskiej koncentrowali się ogólnie rzecz biorąc głównie w określonych okolicach Dortmundu, Bochum i Essen, rejon Gelsenkirchen stanowił trzon osadnictwa Mazurów,[15] podczas gdy Górnoślązaków można było spotkać przede wszystkim w północnej części Zagłębia Ruhry, w Bottrop, Gladbeck, Borbeck, Osterfeld i w okolicach.[16]