Roland Schefferski – artystyczne strategie pamięci kulturowej

Dwoma projektami nawiązał Schefferski do swoich badań artystycznych z końca lat dziewięćdziesiątych nad pamięcią kulturową. W 2003 r. zaprezentował na wystawie pt. Inwentaryzacja/ Bestandaufnahme w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, niegdyś Grünberg, eksponaty przechowywane w muzealnym magazynie należące niegdyś do Niemców (zdj. na 15 a, b). Zamiarem artysty nie było jednak sporządzenie dokumentacji samych obiektów, lecz „inwentaryzacja” myśli i refleksji, jakie eksponaty te wywołały wśród polskich i niemieckich widzów[15]. Akcja ankietowa przygotowana przez Schefferskiego potwierdziła obecność tych przedmiotów w pamięci kulturowej zwiedzających obu narodowości[16]. Debata z udziałem zaproszonych artystów, działaczy kultury i humanistów wywołuje wprawdzie „polemikę, emocje i dumę narodową”, jednak „zawsze powraca do sztuki i indywidualnej sfery ludzkich uczuć.”[17] W 2009 r. Schefferski zaprezentował w odrestaurowanej Świątyni Pomony poniżej belwederu na wzgórzu Pfingstenberg w Poczdamie instalację zatytułowaną reKonstruktion/reKonstrukcja, którą tworzyły slajdy przedstawiające ruiny świątyni zaprojektowanej przez Karla Friedricha Schinkela i zniszczonej w czasie II wojny światowej (zdj. nr 16 a, b), by w tym szczególnym miejscu przywołać w pamięci kulturowej zwiedzających wydarzenia wojenne.

W 2011 r. Muzeum Ziemi Lubuskiej zaproponowało artyście przygotowanie pracy w oparciu o znajdującą się w tym muzeum, a pochodzącą ze zbiorów zlikwidowanego w 1938 r. przez nazistów Berlińskiego Muzeum Żydowskiego, kolekcję tysiąca dwustu szklanych przeźroczy. Schefferski zajął się tematem uwiecznionych na tych fotografiach reliktów żydowskiej kultury i obrazów życia codziennego Żydów, które w wyniku niemal całkowitej zagłady dokonanej przez hitlerowców zostały wyparte z kulturowej pamięci zarówno Niemców jak i Polaków. W inicjującej akcji pod tym samym tytułem dał on włożyć do książek wypożyczanych w miejskich bibliotekach we Frankfurcie nad Odrą, Gubinie, Słubicach, Szczecinie, Zielonej Górze i Żytawie skopiowane w dużym nakładzie motywy tych przeźroczy. Celem jego akcji było w procesie wypożyczania książek ponowne zapoznanie czytelników z kulturą żydowską wyłącznie poprzez obraz pozbawiony komentarza. W 2012 r. artysta przygotował w dwóch pomieszczeniach Muzeum Ziemi Lubuskiej instalację zatytułowaną Z życia Europejczyków. Na szklanej, zamontowanej pod sufitem półce w całkowicie opróżnionym pomieszczeniu „refleksji i zadumy” umieścił tysiąc dwieście pustych, szklanych płytek. W ten sposób skierował uwagę na nieobecność motywów tych zdjęć w kolektywnej pamięci. W drugim pomieszczeniu zaprezentował projekcję historycznych fotografii (zdj. nr 19 a, b, c). Jego powstałe w okresie ostatnich piętnastu lat cykle „wymazanych z pamięci”, „pustych” w końcu nieobecnych obrazów poruszają na różnych płaszczyznach tematykę mediów wizualnym stanowiących nadrzędną kwestię kulturowej i kolektywnej pamięci.

Różnorodne cykle prac artysty ukazują jaki wpływ mają obrazy na proces wspominania i jakim manipulacjom podlegają ciągle media wizualne oraz pamięć kulturowa i kolektywna. Schefferski dystansuje się jednak wobec kultury pamięci skupionej na oficjalnych obchodach rocznicowych i miejscach pamięci. Już w pierwszych swych obiektach i environmentach  oferuje komponenty i strategie umożliwiające odzyskanie w kolektywnej świadomości tego co zostało z niej wyparte i zapomniane.

Axel Feuß, czerwiec 2015 r.