Johannes a Lasco

Po utracie żony, która zmarła na skutek infekcji, Łasko bierze ślub z londyńską parafianką, niejaką Katarzyną. Jednak jego pobyt w Londynie nie trwa długo. Latem 1553 roku w wieku szesnastu lat umiera Edward VI. Następczyni tronu, Maria I Tudor, jest katoliczką. Po objęciu władzy, unieważnia ona wszystkie wniesione przez Edwarda ustawy religijne oraz wprowadza z powrotem obrządki i nauki Kościoła katolickiego. Ponadto, od 1555 roku skazuje protestantów, między innymi księży i biskupów, na stos jako heretyków. Rok później ten sam los spotyka arcybiskupa Cranmera. We wrześniu 1553 roku Jan Łaski wraz z 170 członkami zboru i kaznodziejami ucieka na dwóch frachtowcach do Danii. Król Chrystian III (1503-1559), zwolennik luteranizmu, nie przyjmuje jednak wygnańców, gdyż, jako reformowani protestanci, nie chcą porozumieć się z nim w sprawie przyjmowania Komunii Świętej i nie zamierzają podporządkować się duńskiemu ustrojowi kościelnemu. Łaski udaje się zatem do Emden i uzyskuje zgodę hrabiny Anny na przyjęcie londyńskich wygnańców, którzy wiosną 1554 roku docierają do Fryzji Wschodniej po paromiesięcznej tułaczce z Kopenhagi przez luterańskie miasta wzdłuż niemieckiego wybrzeża Bałtyku, które im też nie udzielają azylu.

Krótko po ich przybyciu wpływy Łaskiego maleją. Hrabina Anna działa jako mediator między wieloma różnymi stanowiskami teologicznymi, podczas gdy przeżycia Łaskiego w Londynie i Danii sprawiły, że stał się bardziej nieustępliwy. W 1554 roku, po publikacji „Małego Katechizmu Emdeńskiego“, czyli niejako podręcznika zawierającego instrukcje dotyczące podstawowych kwestii wiary, Łaski i pastorzy w Emden zawierają z trudem osiągnięty kompromis. Kiedy jednak brukselski dwór w Niderlandach Hiszpańskich ponownie protestuje przeciwko obecności Łaski w Emden, hrabina Anna decyduje się na jego wydalenie a on udaje się do Frankfurtu nad Menem.

We Frankfurcie także dochodzi do otwartego sporu o Eucharystię, który toczy się między miejscowymi luterańskimi pastorami a reformowanymi protestantami, czyli uchodźcami z Niderlandów, Walonii i Anglii. Łaski dołącza do zboru niderlandzkiego i bierze udział w sesjach frankfurckiego magistratu w charakterze jego rzecznik. W tym samym czasie pochodzący z Hamburga Joachim Westphal (1510-1574), luterański pastor, który atakował Łaskiego już podczas jego pobytu w Danii i który wydalił z Hamburga grupę londyńskich wygnańców, publikuje „Defensio adversus insignia mendacia Joannis a Lasco“ (W obronie przeciw niebywałym kłamstwom Jana Łaskiego). Jest to pismo skierowane przeciwko Łaskiemu, w którym autor zarzuca jego zborowi, iż złamał on polityczny i religijny pokój między Karolem V a protestanckimi książętami Rzeszy zawarty w 1555 roku w Augsburgu. Łaski odrzuca ten zarzut w swojej „Apologii w obronie kaznodziejów zboru cudzoziemskiego“[24] (zdj. nr 3) i później, będąc już w Polsce oraz ostatni raz pod koniec życia w piśmie „Odpowiedź na jadowitą, utkaną z kłamstw i oszustw epistołę wściekłego człowieka Westphala, za której pomocą zamierza potępić oczyszczenie z zarzutów frankfurcki zbór cudzoziemski“[25] (zdj. nr 4).