Artyści polscy w Monachium w latach 1828–1914

Pierwszym polskim artystą zapisanym w księdze immatrykulacyjnej Königliche Akademie der bildenden Künste (Królewska Akademia Sztuk Pięknych) w Monachium z roku 1828 był rzeźbiarz Karol Ceptowski (1801-1847) z Poznania, natomiast pierwszym malarzem polskiego pochodzenia Litwin Jan Baniewicz w roku 1832.[1] Społeczeństwo Królestwa Polskiego, zwanego także Kongresowym, musiało stawiać czoła ograniczeniom praw obywatelskich, przede wszystkim po powstaniach przeciwko władzy rosyjskiej - listopadowym 1830/31 i powstaniu styczniowym 1863/64. Represje ze strony władz zaborczych wobec polskich instytucji, ograniczenia działalności szkół publicznych i wyższych oraz polityczna cenzura utworów literackich i dzieł sztuki spowodowały, że młodzi Polacy podejmowali studia poza granicami kraju, znajdując tam azyl polityczny.

Do roku 1862 studia na monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych podejmowało zaledwie dwóch do trzech studentów rocznie, aczkolwiek w roku 1842 było ich sześciu. Pochodzili oni z zaborów rosyjskiego i austriackiego. Rok po tym, gdy studenci warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych wzięli udział w powstaniu styczniowym 1863 roku, szkoła ta została zamknięta. Już w roku 1863 w monachijskiej Akademii odnotowano największą liczbę świeżo immatrykulowanych studentów z Polski, wynoszącą 10 osób. Wśród nich był także, studiujący wcześniej w Warszawie, Józef Brandt (1841-1915, zdj. nr 1), który podjął studia u najwybitniejszego niemieckiego przedstawiciela malarstwa historycznego, Carla von Piloty'ego, a już trzy lata później prowadził własną pracownię, do której przyciągał liczne rzesze studentów, głównie polskich. W roku 1878 mianowano go honorowym profesorem. Niektórzy powstańcy z 1863 roku udali się do Monachium kilka lat później. Byli wśród nich: Maksymilian Gierymski (1867), Ludomir Benedyktowicz (1868), Adam Chmielowski (1870) oraz Antoni Kozakiewicz (1871).

Atrakcyjność Monachium dla polskich studentów wynikała z tego, że po powstaniu pinakotek w latach 1836 i 1853 oraz galerii hrabiego Schacka w roku 1862, a także dzięki istnieniu wielu prywatnych galerii, stolica Królestwa Bawarii była jednym z wiodących centrów sztuki w Europie i ośrodkiem ożywionego handlu sztuką. Pozytywnie postrzegano także korzystne warunki bytowe w mieście oraz tolerancyjność jego mieszkańców wobec obcokrajowców. Decydującym czynnikiem były jednak stopień popularności oraz artystyczna charyzma profesorów wykładających na monachijskiej Akademii, w której do roku 1840 dominowała grupa Nazareńczyków (Nazarener): Julius Schnorr von Carolsfeld, Heinrich Hesse i dyrektor szkoły, Peter Cornelius. Ich program odnowy religijnej i moralnej oraz dążenie do odrodzenia sztuki narodowej były pod wieloma względami zgodne z ideami polskiego romantyzmu.[2]

To właśnie ich studentem był warszawski malarz Aleksander Lesser (1814-1884, zdj. nr 2), który zapisał się na studia w roku 1835, a po studiach, w latach 1840-1846, prowadził w Monachium własną pracownię. Lesser i pochodzący z Mińska Tytus Byczkowski, student Akademii od roku 1837, byli pierwszymi polskimi malarzami przyjętymi do założonego w 1823 roku Münchner Kunstverein (Monachijskie Towarzystwo Sztuk Pięknych), towarzystwa skupiającego artystów i przyjaciół sztuki, którego członkami stawali się liczni polscy studenci tuż po przybyciu do Monachium i podjęciu studiów. Biorąc udział w organizowanych przez towarzystwo wystawach, sprzedażach i loteriach dzieł sztuki, rozpoczynali oni samodzielną karierę w działalności artystycznej miasta. Do roku 1914 towarzystwo Münchner Kunstverein zrzeszało 150 polskich artystów. W tym wczesnym okresie, poza Lesserem i Byczkowskim, przystąpiło do niego również siedemnastu polskich przyjaciół sztuki, głównie arystokratów nie mieszkających w Monachium, będących jego członkami zewnętrznymi,[3] a wśród nich Hrabia Atanazy Raczyński, autor trzytomowej rozprawy Histoire de l'art moderne Allemagne (1836-41), oraz mecenas sztuki von Overbeck i Cornelius, który odstąpił Overbeckowi część Palais Raczynski (Pałac Raczyńskich), wybudowanego w Berlinie w latach 1842-44. Ceptowski realizował prace rzeźbiarskie w Münchner Residenz (Rezydencja w Monachium) pod egidą architekta Lea von Klenze, Byczkowski zaś uczestniczył jako freskant w tworzeniu wystroju Ludwigskirche (Kościół św. Ludwika). W bliskich stosunkach z Nazareńczykami pozostawali także Korneli Szlegel (1819-1870) z Lwowa, studiujący w Monachium od roku 1842, oraz pochodzący z Warszawy Józef Simmler (1823-1868, zdj. nr 3), wcześniej uczeń Eduarda Bendemanna w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Dreźnie a po studiach w Monachium (od roku 1841) i Paryżu ceniony w Warszawie autor realistycznych scen religijnych i historycznych oraz portretów.