Bronisław Huberman. Od cudownego dziecka do bojownika przeciwko nazizmowi

Bronisław Huberman, ok. 1928, autor fotografii nieznany, w zbiorach: George Grantham Bain Collection, Library of Congress, Waszyngton, DC.
Bronisław Huberman, ok. 1928, autor fotografii nieznany, w zbiorach: George Grantham Bain Collection, Library of Congress, Waszyngton, DC.

Huberman planował jednak występy z Palestine Orchestra w kolejnym sezonie koncertowym, jesienią 1937 roku, lecz w wyniku awaryjnego lądowania na Sumatrze na początku października 1937 roku, podczas tournée po Australii i Azji, doznał tak ciężkich obrażeń obu rąk, że plany te nie mogły zostać zrealizowane. Dopiero w grudniu 1938 roku mógł wystąpić z założoną przez siebie orkiestrą pod dyrekcją węgierskiego dyrygenta Eugena Szenkara (1891-1977). Szenkar należał także do grona ofiar sytuacji politycznej w Europie. Od 1924 roku był głównym dyrygentem opery w Kolonii. Gdy w 1933 roku został usunięty przez narodowych socjalistów z tego stanowiska, uciekł do Wiednia. W 1934 roku został zaproszony do Moskwy, gdzie odtąd prowadził Państwową Orkiestrę Filharmoniczną. W 1937 roku padł ofiarą czystek stalinowskich i został wydalony z Rosji. W latach 1938-1939 kierował koncertami abonamentowymi w czwartym sezonie Palestine Orchestra oraz czterema koncertami w Kairze i Aleksandrii, podczas drugiej trasy koncertowej orkiestry po Egipcie.

W tym czasie Huberman występował gościnnie w wielu europejskich miastach, zaś w lutym i marcu 1940 roku przebywał ostatni raz ze „swoją“ orkiestrą, dając z nią koncerty w Palestynie i Egipcie. Po zakończeniu tournée w RPA w sierpniu 1940 roku, ze względu na przebieg wojny, nie mógł wrócić do Szwajcarii tak więc zaokrętował się na statek i popłynął do Stanów zjednoczonych. W USA kontynuował swoją działalność koncertową do lata 1945 roku. Po zakończeniu II wojny światowej, wypełniając swoje zobowiązania koncertowe, odbył tournée po Europie, Stanach Zjednoczonych oraz Kubie. Po ostatnim publicznym koncercie w Zurychu w kwietniu 1946 roku tak poważnie zachorował, że nie mógł już występować. Bronisław Huberman zmarł 16 czerwca 1947 roku w swoim domu w szwajcarskiej miejscowości Corsier-sur-Vevey w kantonie Vaud. Dzięki założonej przez niego orkiestrze w latach 1936-1939 udało się uratować przed prześladowaniami i śmiercią około sześciuset osób.[52]

Palestine Orchestra, po swym porywającym początku, cieszyła się w Palestynie ogromną popularnością i co roku udawała się w trasę koncertową do Egiptu. Z chwilą wybuchu II wojny światowej popadła jednak w kłopoty finansowe, gdyż zagraniczni dyrygenci nie wyrażali chęci wspólnych występów, a miejscowi nie potrafili przekonać do siebie ani muzyków, ani publiczności. Siłą rzeczy zabrakło wpływów finansowych z Europy. Ze względu na napiętą sytuację finansową większość członków orkiestry zmuszona była do dodatkowych występów w kawiarniach i hotelach. Mimo to, w latach 1942-1943, w każdym sezonie koncertowym orkiestra dawała jeszcze ponad dwieście koncertów. W tym samym czasie orkiestra uwolniła się także spod wpływu Hubermana, który z powodu swojej nieobecności i późniejszej choroby i tak nie mógł się nią zajmować. Ponadto, wycofywanie się europejskich i amerykańskich mecenasów doprowadziło do stopniowego załamania się systemu finansowania międzynarodowego trustu. W 1946 roku Komitet Orkiestry, wybrany przez jej muzyków, zdecydował się na nową formę organizacyjną, finansowaną zarówno przez samorządy miejskie, jak i instytucje państwowe w Palestynie. Po powstaniu państwa Izrael w maju 1948 roku oraz wraz z rozpoczęciem sezonu koncertowego 1948/1949 orkiestra zaprezentowała się pod ostateczną nazwą Israel Philharmonic Orchestra[53] i do dziś jest uznawana za jeden z najlepszych zespołów filharmonicznych świata.

 

Axel Feuß, wrzesień 2020 roku

[52] Von der Lühe, 2017 (patrz Źródła online). W filmie dokumentalnym „Orchestra of Exiles“ (2012, patrz Dokument filmowy) jest wzmianka o prawie 1000 uratowanych Żydów (1:21:05).

[53] Von der Lühe, 1993 (patrz Literatura przedmiotu), s. 1051 i nast.

Mediateka
  • Zdj. nr 1: Cudowne dziecko, 1889

    Bronisław Huberman w wieku 7 lat, 1889
  • Zdj. nr 2: Jako nastolatek, ok. 1895 r.

    Bronisław Huberman w młodych latach, ok. 1895 r.
  • Zdj. nr 3: Jako czternastolatek, 1896

    Bronisław Huberman w wieku 14 lat, 1896
  • Zdj. nr 4: Bronisław Huberman, 1900

    Bronisław Huberman w wieku 18 lat, 1900
  • Zdj. nr 5: Emil Orlik, Huberman, ok. 1915 r.

    Emil Orlik, Portret Bronisława Hubermana ze skrzypcami, ok. 1915 r., akwaforta, 24,5 x 29,3 cm.
  • Zdj. nr 6: Lesser Ury, Huberman, ok. 1916

    Lesser Ury, Portret Bronisława Hubermana, ok. 1916 r., pastel na tekturze, 97,2 x 70,7 cm, Jüdisches Museum Berlin, nr inw. GHZ 78/1/0.
  • Zdj. nr 7: „Vaterland Europa“, 1932

    Bronislaw Huberman, Vaterland Europa, Berlin 1932 r.
  • Zdj. nr 8: List otwarty do Furtwänglera, 1933

    List otwarty Bronisława Hubermana do Wilhelma Furtwänglera, Prager Tagblatt, 1933
  • Zdj. nr 9: Einstein spotyka Hubermana, 1936

    Spotkanie fizyka Alberta Einsteina z Bronisławem Hubermanem w 1936 w jego domu w Princeton, New Jersey.
  • Zdj. nr 10: Toscanini na próbie z Palestine Orchestra, 1936

    Palestine Orchestra podczas próby pod batutą Arturo Toscaniniego, prawdopodobnie w grudniu 1936 r.