Bronisław Huberman. Od cudownego dziecka do bojownika przeciwko nazizmowi

„Jestem Polakiem, Żydem, wolnym artystą i Paneuropejczykiem. Biorąc pod uwagę te wszystkie określające mnie cechy, hitleryzm muszę uważać za śmiertelnego wroga i zwalczać go wszelkimi dostępnymi sposobami, tak nakazują mi mój honor i moje sumienie, moje przemyślenia oraz mój impuls“, pisał Huberman 18 października 1933 roku do swojego znajomego.[1] Jako zaangażowany orędownik idei paneuropejskiej, którą od 1922 roku propagował austriacko-japoński filozof Richarda Coudenhove-Kalergiego (1894-1972), Huberman sam publikował na ten temat i od początku lat 30. publicznie agitował przeciwko Adolfowi Hitlerowi. W październiku 1932 roku, tuż po ukazaniu się w Berlinie jego tekstu „Vaterland Europa“ (Ojczyzna Europa), grając swoje ostatnie koncerty w Niemczech, pisał o Hitlerze w dzienniku „Neue Leipziger Zeitung“: „Ten cały ruch idzie w złym kierunku. Jego droga jest niewłaściwa.“[2] Z kolei w maju 1933 roku, kiedy podczas festiwalu Johannesa Brahmsa we Wiedniu zaprzyjaźniony dyrygent Wilhelm Furtwängler (1886-1954) zaproponował mu zagranie koncertów w Berlinie w nadchodzącym sezonie - Huberman odmówił. Zaś na ponowne, tym razem pisemne, zaproszenie Furtwänglera, odpowiedział w liście, który opublikował w prasie codziennej w Europie i Stanach Zjednoczonych, piętnując w nim „selekcję rasową“ panującą we wszystkich obszarach kultury w Niemczech oraz sytuację „tych dyrektorów muzeów, kapelmistrzów i nauczycieli muzyki, których zwolniono z powodu ich żydowskiego pochodzenia lub odmiennych poglądów politycznych czy nawet tylko ich apolitycznego nastawienia“, czyli z tych powodów, jak pisze Huberman, „które oddaliły mnie chwilowo od Niemiec“ oraz które mimo głębokich relacji z niemieckimi przyjaciółmi i niemiecką muzyką obudziły w nim „opór sumienia, wymuszający wyrzeczenia się Niemiec“.[3] Najpóźniej od tego wydarzenia Huberman w oficjalnych nazistowskich publikacjach uchodził za „fanatycznego podżegacza przeciw Niemcom“.[4]

Bronisław Huberman urodził się 19 grudnia 1882 roku w Częstochowie - mieście, znajdującym się wówczas w Królestwie Polskim pod zaborem rosyjskim. Był synem adwokata Jakuba (Jankiela) Hubermana i jego żony Aleksandry z domu Goldman. Dochody ojca, zatrudnionego w kancelarii adwokackiej, ledwo starczały na utrzymanie żony i trzech synów. Bronisław od najmłodszych lat przejawiał niezwykły talent muzyczny, więc jego rodzina - jak wspominał sam Huberman, jego ojciec był wielkim pasjonatem muzyki - wspierała jego edukację muzyczną. Już jako sześciolatek uczęszczał do konserwatorium w Warszawie, gdzie przez dwa lata pobierał lekcje gry na skrzypcach pod kierunkiem Mieczysława Michałowicza (1872-po 1935 r.), a także u Izydora Lotty (1840-1927), Maurycego Rozena (1868?-po 1938 r.) oraz Stanisława Barcewicza (1858-1929), koncertmistrza Opery Warszawskiej. Publicznie wystąpił pierwszy raz rok po rozpoczęciu nauki, (zdj. nr 1) a gdy miał dziewięć lat, rodzina ponownie zainwestowała swoje oszczędności, umożliwiając mu wyjazd do Berlina i przesłuchanie przed skrzypkiem, dyrygentem i kompozytorem Józefem Joachimem (1831-1907) - swego czasu najbardziej wpływowym muzykiem oraz dyrektorem-założycielem Królewskiej Wyższej Szkoły Muzycznej (Königliche akademische Hochschule für Musik) w Berlinie. Joachim, przekonany o talencie chłopca, otworzył przed nim wszystkie drzwi, mimo że „cudowne dzieci“ darzył nienawiścią. I tak latem 1892 Bronisław ruszył w trasę koncertową po austriackich kurortach, odwiedzając Karlsbad [obecnie Karlowe Wary w Czechach], Marienbad [obecnie Mariańskie Łaźnie w Czechach] i Ischl [obecnie Bad Ischl w Austrii]. Był także na audiencji u cesarza we Wiedniu.