Maksymilian Gierymski

Sukces ten sprawił, że zainteresowanie jego dziełami tak bardzo wzrosło, że kupcy w Monachium stali wręcz po nie w kolejce, a w Berlinie, Hamburgu, Londynie, Wiedniu i innych europejskich miastach ilość zleceń nieustannie rosła. W Polsce zaś, gdzie Gierymski od roku 1865 uczestniczył w wystawach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie a od roku 1867 również w wystawach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, jego sztuka spotykała się z niezrozumieniem i krytyką ze strony konserwatywnych kręgów artystycznych. W związku z tym, w roku 1870 podjął decyzję, że w przyszłości nie będzie wystawiał swoich prac na terenie znajdującej się pod zaborami Polski, aczkolwiek w latach 1870-72 spędzał w Polsce letnie wakacje a w dwóch kolejnych latach kilkakrotnie odwiedzał Warszawę. W roku 1871 wraz z bratem odbył podróż do północnych Włoch, podczas której zwiedził Wenecję i Weronę. Wspólnie z siedmioma polskimi artystami z Monachium przedstawił sześć obrazów w niemieckim dziale Wystawy Światowej w Wiedniu w roku 1873. Wszystkie te obrazy znajdowały się już wtedy w kolekcjach prywatnych, a były wśród nich: sceny z powstania styczniowego, których z uwagi na cenzurę nigdy nie byłoby można wystawić na terenie zaboru rosyjskiego, jak te na obrazach „Alarm w obozie powstańczym“ i „Patrol powstańczy“ / tyt. niem. „Alarmierte Avantgarde“ (zdj. nr 15), a także obrazy: „Noc“, „Vor der Schänke“ (Przed szynkiem) oraz dwa obrazy pod tytułem „Kozacy“.[4] Na tejże wystawie Gierymski został wyróżniony złotym medalem.

Od roku 1870 brał on udział w wystawach Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie, gdzie w 1872 roku został również wyróżniony złotym medalem a w roku 1874 został honorowym członkiem Königlich Preußische Akademie der Künste (Królewska Pruska Akademia Sztuk Pięknych). Po powrocie z podróży do Poznania w roku 1872 zachorował na gruźlicę a w następnym roku trafił do sanatoriów w Meran i Bad Reichenhall. Jesienią 1873 roku udał się w towarzystwie swojego brata do Rzymu, mając nadzieję, że będzie mógł tam osiąść na stałe z uwagi na panujący w mieście łagodny klimat. Tam też powstał jego ostatni obraz „Polowanie par force na jelenia“ z postaciami w strojach z XVIII w. (zdj. nr 16). Rozpoczętego w Rzymie obrazu „Atak kawalerii“ nie zdążył dokończyć, gdyż stan jego zdrowia znacznie się pogorszył. Latem 1874 roku wrócił do Monachium na konsultacje z lekarzami. Za ich radą udał się w sierpniu ponownie do sanatorium w Bad Reichenhall, w którym to 16 września zmarł. Jego grób na tamtejszym cmentarzu został zlikwidowany w latach 20. ubiegłego stulecia. W roku 1994 dzięki parafii polskiej odsłonięto na nim tablicę pamiątkową poświęconą jego pamięci.

W grudniu 1874, mieszkający w Monachium malarz architektury i krajobrazu, Robert Aßmus (1842-1904) opublikował w monachijskim czasopiśmie artystycznym Deutsche Kunst-Zeitung Die Dioskuren, organie informacyjnym niemieckich towarzystw sztuki, obszerny nekrolog poświęcony Maksymilianowi Gierymskiemu, zawierający szczegółowe informacje o życiu i twórczości artysty (zob. PDF), który stanowił podstawę wpisu w Allgemeine Deutsche Biographie (niemiecki słownik biograficzny) z roku 1879. Zaprzyjaźniony z Gierymskim od roku 1871 Aßmus opisuje go jako mistrza „nastrojowego krajobrazu“ (Stimmungslandschaft), w którym historyczne sceny z jeźdźcami są tylko „sztafażem“: „Z zamiłowaniem oddawał efekty śniegu, deszczowe nastroje lub światło księżyca, uzupełniając je ponadwymiarowymi postaciami, sztafażem zawsze zaczerpniętym z okresu ‚zopfowego‘ [niem. der Zopf - warkocz], albo przedstawieniami postaci polskich powstańców, chłopów czy też żydów.“[5] Na dowód tego Aßmus przytacza słowa pejzażysty Eduarda Schleicha (1812-1874), profesora monachijskiej akademii, który podczas wizyty w pracowni Gierymskiego ponoć poradził mu: „Powinien Pan pozostać przy pejzażu, który obdarza Pan swoją głęboką wrażliwością. Proszę malować krajobrazy z większymi sztafażami.“[6]