Muzeum Sztuki w Bochum – kolekcja sztuki polskiej

Poniższa dokumentacja przedstawia dwadzieścia prac osiemnastu wybranych artystów polskich ze zbiorów Muzeum Sztuki w Bochum. To najatrakcyjniejsze nabytki w pięćdziesięciopięcioletniej działalności kolekcjonerskiej Muzeum ściśle powiązane z grupowymi i indywidualnymi wystawami sztuki polskiej w minionych latach w Bochum. Wszyscy wybrani artyści należą do najwybitniejszych przedstawicieli sztuki polskiej XX w. Ich prace znajdują się w zbiorach polskich i międzynarodowych muzeów, wymienia się je w licznych starszych i najnowszych katalogach i monografiach, a artyści doczekali się dwujęzycznych (po polsku i po angielsku), obszernych notek opracowanych przez historyków sztuki na polskich stronach internetowych oraz w niemieckim leksykonie artystów „Allgemeiner Künstlerlexikon“ (AKL). W dokumentacji starano się uwzględnić różne pokolenia artystów, począwszy od malarza Władysława Strzemińskiego (rocznik 1893), aż po autorkę instalacji i obiektów Danutę Karsten (rocznik 1963).

Należy dodać, że pewne okresy w historii polskiego malarstwa dwudziestowiecznego nie są reprezentowane w zbiorach Muzeum Sztuki w Bochum. Chodzi o kierunki uprawiane przed i w okresie konstruktywizmu, tj. secesję, ekspresjonizm, dadaizm, surrealizm oraz polski koloryzm zwany też kapizmem, kierunek reprezentowany przez polskich artystów osiadłych w Paryżu w latach 30. i 40. będący częścią neoimpresjonizmu. Wynika to z pierwotnej koncepcji kolekcjonerskiej Muzeum zakładającej gromadzenie sztuki powstałej po roku 1945, którą na cały XX w. rozszerzył dopiero Peter Spielmann w 1972 r.[10]

Pierwsze pokolenie artystów reprezentowanych w zbiorach Muzeum Sztuki Bochum, do którego należeli tacy twórcy jak Strzemiński, Henryk Stażewski (*1894) i Henryk Berlewi (*1894), było blisko związane z międzynarodowym konstruktywizmem i założyło w 1924 r. w Warszawie własne stowarzyszenie konstruktywistyczne „Blok” (Blok Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów). Ich międzynarodowe oddziaływanie było tak silne, że artyści następnych pokoleń, którzy z powodu wojny z opóźnieniem kończyli studia, na powrót zwrócili się ku konstruktywizmowi. Dotyczy to zwłaszcza grafiki. Do takich twórców należeli Zofia Artymowska (*1923) i Jerzy Grabowski (*1933). A Berlewi i Stażewski w latach 60. święcili swój powrót na fali op-artu oraz minimalistycznych idei rodzących się w USA.

Pod koniec lat czterdziestych w Polsce, podobnie jak w NRD, przejęty z ZSRR socrealizm stał się usankcjonowanym przez państwo kierunkiem sztuki. Pod koniec 1947 r. Bolesław Bierut, nowo wybrany polski prezydent, ogłosił podczas otwarcia rozgłośni Polskiego Radia we Wrocławiu, że „obowiązkiem twórcy, kształtującego duchową dziedzinę życia narodu, jest wczuć się w tętno pracy mas ludowych”[11]. W 1949 r. podczas IV Walnego Zjazdu delegatów Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) uznano socrealizm za obowiązującą doktrynę artystyczną. W trakcie tego samego zjazdu Tadeusz Kantor (*1945), dramaturg i malarz, kierujący w czasie wojny podziemnym Teatrem Niezależnym, opowiedział się jednak za kontynuacją sztuki awangardowej[12]. W czasie gdy Aleksander Kobzdej (*1920), reprezentant szkoły sopockiej, szybko stał się uznanym przedstawicielem socrealizmu, z uczelni wyższych z powodu lekceważenia socrealizmu zwolniono Tadeusza Kantora w 1949 r. w Krakowie i Władysława Strzemińskiego w 1950 r. w Łodzi. Kobzdej po podróży do Wietnamu w latach 1953/54 odrzucił propagowaną przez socjalistyczne państwo sztukę i w wyniku podróży po krajach Europy zachodniej zwrócił się po 1957 r.ku międzynarodowej awangardzie. W 1955 r. Włodzimierz Sokorski, polski minister kultury, ogłosił dopuszczenie innych eksperymentalnych form sztuki, co było wynikiem przemian w Polsce po śmierci Stalina w 1953 r. Na Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki prezentowanej w 1955 r. w warszawskim Arsenale nie pokazano już żadnych socrealistycznych prac[13].

Przyczyną tych zmian zupełnie różnych od sytuacji w NRD, gdzie socrealizm obowiązywał do lat 70., było zaobserwowane przez zarządzających kulturą skostnienie malarstwa socrealistycznego, a zwłaszcza możliwość podróżowania na zachód, z czego polscy artyści skwapliwie korzystali. Kantor, którego obrazy, obiekty i instalacje znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuki w Bochum, wyjechał po raz pierwszy do Paryża już w 1947 r. Kobzdej w 1957 i 1960 r. odbył podróże studyjne do Włoch, Austrii, Francji i Szwajcarii. W 1960 r. odwiedził USA, Wielką Brytanię i Holandię. Hasior (*1928) jako stypendysta francuskiego ministerstwa kultury zwiedził Niemcy, Belgię, Holandię i Włochy, a następnie pracował w Paryżu. Lebenstein (*1930) wyemigrował do Francji dzięki stypendium polskiego rządu, które otrzymał w 1959 r. na wyjazd do Paryża. Makowski (*1930) pracował w latach 1962/63 w Paryżu, Artymowska od 1960 r. wykładała na uniwersytecie w Bagdadzie. Tarasin (*1926) na początku lat 60. podróżował przez Holandię, Francję i Szwecję. Liczni polscy artyści reprezentowali Polskę na biennale w Wenecji w latach 1954, 1966, 1970 i 1972 oraz na biennale w Sao Paulo w latach 1959, 1963, 1965, 1967 i 1969 i często w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych przedstawiali swoje prace na wystawach indywidualnych w krajach zachodnioeuropejskich. Zofii Kulik (*1947) po pokazaniu na wystawie w Malmö w 1975 r. pracy bez akceptacji polskiej cenzury, władze PRL odmówiły wydania paszportu.

Dzięki podróżom polscy artyści mieli kontakt ze sztuką międzynarodową, a czerpane stamtąd inspiracje przetransformowane przez osobiste doświadczenia i polską historię przełożyły się na dzieła wpisujące się w międzynarodową awangardę. I tak powstały znakomite obiekty i asamblaże Beresia, Kantora, Hasiora i Kobzdeja, a prace Fijałkowskiego, Kobzdeja, Lebensteina i Tarasina istotnie przyczyniły się do teorii i sztuki informelu. Makowski oraz Hasior stworzyli oryginale prace późno surrealistyczne, a dzieła Bereźnickiego (*1935) doskonale wpisały się w malarstwo figuratywne. Myjak (*1947) jest jednym z najznamienitszych współczesnych rzeźbiarzy nawiązujących do dzieł Henry’ego Moore’a i Alberto Giacomettiego. Kulik (*1947) i Deskur (*1962) znane są na świecie jako wybitne przedstawicielki fotografii artystycznej. Instalacje Kantora (praca z 1976 r.) i Deskur (praca z 1997 r.), które dzieli ponad dwadzieścia lat, są doskonałym przykładem tego rodzaju sztuki w zbiorach Muzeum Sztuki w Bochum. Częścią kolekcji są także wczesne prace Karsten, która wystawia swoje instalacje zarówno w Polsce jak i w Niemczech i której dużą wystawę instalacji przestrzennych pokazało Muzeum w 2001 r.[14]

Prezentowany poniżej wybór sztuki polskiej z Muzeum Sztuki w Bochum przedstawia nie tylko najważniejszych polskich artystów i okresy w historii polskiej sztuki obecnych w kolekcji, lecz stanowi reprezentacyjny przegląd różnych sztuk plastycznych, tj. malarstwa, rzeźby, grafiki, fotografii, obiektów i instalacji.

Axel Feuß, kwiecień 2015 r.