Polacy w Breslau (do 1939 roku)

Inkubator inteligencji
 

Ważną rolę w procesie tworzenia polskiej inteligencji odgrywał Uniwersytet Wrocławski. Założono go w 1811 roku i przyciągał tłumnie kolejne generacje młodych Polaków z Wielkopolski, Górnego Śląska czy Pomorza (w pewnym okresie stanowili nawet 1/3 wszystkich immatrykulowanych studentów). Wrocławska uczelnia leżał bliżej ich domów rodzinnych niż stołeczny Berlin. Podejmowali studia, by zdobyć dyplom dający im szanse kariery w administracji czy oświacie, lub wolnym zawodzie (wśród nich dominowali mieszczanie i przedstawiciele drobnej szlachty). Widać to szczególnie na przykładzie wybieranych kierunków studiów. Dużym zainteresowaniem cieszyły się studia medyczne, prawne oraz ekonomiczne. Na dalszym miejscu plasowały się studia filologiczne czy teologiczne. 

Od początku studenci polscy wzorem innych żaków tworzyli różne organizacje. W 1818 roku powstała organizacja „Polonia“, której członkowie postawili sobie za cel walkę o niepodległą Polskę według dewizy „Wolność i Ojczyzna“. Później młodzież ta, niezrażona represjami, aktywnie uczestniczyła w powstaniu listopadowym w 1830/31 roku. Polscy studenci znajdą się również w partiach powstańczych 1863 r. Wśród polskich studentów uczelni w końcu XIX w. wymienić należy Adama Asnyka, Jana Kasprowicza, Wojciecha Korfantego.

W pierwszej połowie XIX wieku na uczelni wrocławskiej powstały także inne organizacje skupiające młodzież pochodzenia polskiego. W 1836 roku powstało Towarzystwo Literacko-Słowiańskie. Prezesem został filolog i anatom czeski, Jan Ewangelista Purkynie (1787-1869). Warunkiem członkostwa było zainteresowaniem historią i kulturą polską, przygotowanie odczytów. Były one podstawą do dyskusji na forum Towarzystwa. 

1841 roku jako efekt liberalnej polityki króla Fryderyka Wilhelma IV powstała we Wrocławiu Katedra Języków i Literatur Słowiańskich. Zajęcia uniwersyteckie z języka polskiego prowadzono już od 1812 r. W wydanym z tej sprawie dekrecie wyjaśniano, że powołano ją, aby 

„umożliwić młodzieży polskiego pochodzenia studiującej na tutejszym Uniwersytecie doskonalenie się w języku ojczystym“ (cyt. za Teresa Kulak, Historia Wrocławia..., s. 188).

W latach 60. XIX wieku kierownikiem katedry był Wojciech Cybulski, uczestnik powstania listopadowego (jego następca, Władysław Nehring, prowadził zajęcia z literatury polskiej do 1907 roku). 

Studenci polscy z różnych części zaboru byli także aktywni i tworzyli w drugiej połowie XIX wieku własne organizacje. W 1863 roku studenci z Górnego Śląska założyli Towarzystwo Polskich Górnoślązaków (1863). Za cel postawiono sobie doskonalenie znajomości języka, historii i kultury polskiej. Natomiast studenci z Wielkopolski i Pomorza powołali w 1868 roku Kółko Akademików Wrocławskich Narodowości Polskiej. 

Okres antypolskiej polityki niemieckiej w drugiej połowie lat 80. XIX wieku nie ominął polskich organizacji. Mimo wydanych zakazów rozwiązania, polskie organizacje odradzały się. W końcu, po kolejnych antypolskich zarządzeniach postanowiono stworzyć tajne organizacje.