Maczków. Polska enklawa w północnych Niemczech

Polacy w Emslandzie
 

W zajmowaniu północno-zachodniej części Niemiec (Emslandu) brała udział 1. Dywizja Pancerna im. Stanisława Maczka. Obszar ten, po zakończeniu działań wojennych wchodzący w skład brytyjskiej strefy okupacyjnej, był przez pewien czas zarządzany przez Polaków. Stąd określenie niekiedy się pojawiające „polska strefa okupacyjna w Niemczech". Chodziło o 6,5 tys. km kwadratowych, na których leżały powiaty Aschendorf, Meppen i Lingen oraz hrabstwa Bentheim, Bensbrück i Cloppenburg wraz ze znajdującymi się na tym terenie miejscowościami. 

Na obszarze zajętym przez wojska gen. Maczka znalazły się tysiące Polaków. Byli to przede wszystkim uwolnieni więźniowie obozów koncentracyjnych i jenieckich. Dużą grupę stanowili także robotnicy przymusowi. Wkrótce zaczęto nazywać ich „dipisami“ (od skrótu DP’s, displaced persons, osoby przemieszczone używanego w nomenklaturze administracji okupacyjnej Niemiec i organizacji pomocowych). 

„(Jako dipisów określano) osoby cywilne – głosiła jedna z definicji z listopada 1944 roku –, które wskutek wojny znalazły się poza swoim państwem i które chcą wrócić do kraju albo znaleźć nową ojczyznę, lecz nie mogą bez pomocy [z zewnątrz]“ (Lembeck, s. 38).

W połowie maja 1945 roku gen. Henry Crerar, dowódca 2. Korpusu Kanadyjskiego (w jego ramach służbę pełniła polska 1. DP), zaproponował głównodowodzącemu brytyjskich wojsk okupacyjnych, gen. Bernardowi Montgomery’emu wydzielenie części Emslandu i stworzenie na niej polskiej enklawy. Montgomery propozycję zaakceptował, a premier Wlk. Brytanii, Winston Churchill zlecił utworzenie z żołnierzy PSZ korpusu okupacyjnego. 

W Emslandzie w sierpniu 1945 roku przebywało zgodnie z szacunkami polskiego historyka Jana Rydla ok. 40 tys. dipisów i jeńców wojennych różnych narodowości. W większości byli to Polacy (po wyjeździe jeńców radzieckich i internowanych żołnierzy włoskich). Szacuje się, że odsetek obcokrajowców w Dolnej Saksonii, której częścią był Emsland, w listopadzie 1945 roku wynosił przeciętnie ok. 6%. 

Koncentracjatysięcy ludzi, często w złym stanie zdrowia, z wielkimi potrzebami materialnymi rodziła szereg problemów. By znaleźć miejsce dla przybywających usuwano z domów ludność niemiecką. W Esmlandzie działania takie rozpoczęto 19 maja 1945 roku. Tego też dnia burmistrz Haren, Hermann Wichers otrzymał nakaz ewakuacji miasta.