Karina Smigla-Bobinski - „I am talking about a complex world.“

Karina Smigla-Bobinski urodziła się w 1967 r. w Szczecinie. W latach 1986-87 studiowała na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 1993 r. kontynuowała studia artystyczne na Akademii w Monachium, zdobywając w 2000 r. dyplom z wyróżnieniem w pracowni Gerharda Bergera

Już w instalacji z 1999 r. SILBERSALZ / Sól srebrowa (fot. 1a, b) włączyła do udziału publiczność, która wchodząc do pomieszczenia całkowicie pokrytego ziemią, własnymi krokami odsłaniała pamiątki: zdjęcia, pukle włosów, wstążki i listy przechowywane pod płytami z plexi. Każdy widz odkrywał inny fragment historii, ponieważ przeszłość wg Marcela Prousta „gdy tylko odejdzie w przeszłość, wciela się w jakiś materialny przedmiot”, a nie we wspomnienie stworzone przez umysł (Contre Sainte-Beuve, 1954). Tytuł instalacji odsyła do materializacji przeszłości przez zawarte w fotografii światłoczułe substancje. Tak jak historie zmieniają się wraz z kolejną odkrytą pamiątką, tak zmienia się instalacja. „Dzieło sztuki przestaje do ciebie należeć w chwili, kiedy je opuszczasz. Staje się częścią świata, na który oddziałuje, zmienia go i siebie także w wyniku konfrontacji z innymi.“ (Karina Smigla-Bobinski)

Postrzeganie ludzkiej egzystencji jest także tematem wcześniejszych prac wideo artystki. W pracy wideo AUFTAUCHEN / Wynurzanie (1999 r.; fot. 2a, b), łamiąc konwencjonalne przyzwyczajenia w patrzeniu, instaluje monitor w wydrążonej podłodze, w ten sposób widz patrzy z góry na wynurzającą się bez końca osobę. Wideo TRAUMREISE / Podróż marzeń (2002, fot. 3, wideo) jest surrealistyczną podróżą w świat, przypominającą ludzkie życie. „Jeśli ktoś nas pyta, kim jesteśmy, opowiadamy o sobie jakieś historie” powiedziała Laurie Anderson o swojej płycie Bright Red (1994), z której utwory stanowią tło muzyczne pracy. Wideo jest sekwencją fragmentów wspomnień i stanów ducha w formie poetycko-abstrakcyjnych fraz, w których dotykają się i oddalają od siebie ręce zakochanej pary, krople farb wpadają do wody, przepływają obok siebie, tworzą kompozycje, w końcu ich smugi znikają. Zdjęcia małej dziewczynki są świadectwem wspomnienia, zanim ojciec zabierze ją w podróż. Morski horyzont, odbicia w wodzie i ruch fal symbolizują ustawiczny bieg życia oraz historię życia między jawą a snem. 

Człowiek z różnymi formami interakcji, swoimi mocnymi i słabymi stronami, całą teraźniejszością bytu stanowi centrum pracy wideo ROUTEN/Trasy (2002, wideo). Twarz z równocześnie pojawiających się, zniekształconych i sączących się w siebie kropli, która raczej spogląda w głąb siebie niż na patrzącego, symbolizuje izolację i bezowocne mijanie ludzkiego życia. Dzięki swej różnorodności jest także metaforą wielokrotności jednostki, jej rozlicznych ról w życiu codziennym. Smigla-Bobinski nawiązuje tu nie tylko do filozofii bytu, lecz także poprzez artystyczną technikę wideo i rozmaite formy prezentacji wciąga publiczność w dyskusję na temat społecznej roli człowieka.

Rolę jednostki wobec innych przedstawia interaktywna instalacja wideo ALIAS (2004, fot. 6), w której publiczność przed projektorami rzuca na białą ścianę cień, w środku którego pojawiają się projekcje wideo innych osób naturalnej wielkości i najczęściej innego pochodzenia i narodowości. Podobnie jak w platonowskiej alegorii jaskini powierzchnia projekcji staje się przedmiotem dyskusji o naszej własnej realności, podczas kiedy obrazy cienia i projekcji zadają publiczności pytanie o ich stosunek do innych osób.

Podobnie ulotne jak przejawy życia, które artystka dokumentuje, są także techniki przez nią stosowane, tj. projekcje oraz filmy wideo. Równie efemeryczne są miejsca, gdzie się wszystko rozgrywa: scenografie do performance oraz zainscenizowane sytuacje w przestrzeni publicznej. W ramach wieloletniej pracy dla produkcji teatralnych na całym świecie powstała w 2000 r. scenografia wideo do performance tanecznego pt. SEE AND BE SCENE - A CATWALK BANQUET (fot. 4). W inscenizacji w reżyserii Heleny Waldmann na motywach powieści Breta Eastona Ellisa „Glamorama” (trzy japońskie tancerki przedstawiają na wybiegu dramat próżności) Smigla-Bobinski wyświetla na ekranie zawieszonym sześć metrów nad sceną ich twarze odbijające się w kroplach wody. Z „przerażonym wyrazem twarzy skazańca tuż przed egzekucją” czekają, aż ich kropla wody się rozbije, a potem rozmyje w strudze. Publiczność znów musi się uaktywnić, ponieważ projekcji można zobaczyć jedynie za pomocą lusterek. 

Artystka inscenizuje w przestrzeni publicznej metafory wspomnień. W jeziorze na terenie Parku Olimpijskiego w Monachium, w pobliżu należącego do terenów olimpijskich i obecnie obsadzonego zielenią wzgórza, pod którym po II wojnie światowej zdeponowano gruz ze zniszczonego miasta, Smigla-Bobinski zainstalowała w 2004 r. trzy sztuczne obrośnięte trawą INSEL/Wyspy (fot. 5). Po zapadnięciu zmroku widać pod nimi odbicia zwierciadlane śpiących w głębinach kobiet uosabiających wspomnienia wojny skryte pod wzgórzem. Dzięki naturalnym ruchom wody powstaje wrażenie filmu wideo, na którym widać oddychające i lekko poruszające się kobiety. Jest to efekt świadomie wykorzystany przez twórcę. Zainteresowanie artystki techniką wideo sięga jej studiów malarskich na Akademii w Monachium, podczas których zajmowała się teorią koloru i formy oraz światłem i przestrzenią. Odbicia w głębi jeziora parafrazują nie tylko przemianę pojedynczego obrazu w film wprawiony w ruch siłami natury. W sensie klasycznego malarstwa śpiące postaci kobiet można interpretować również jako alegorie natury lub Trümmerfrauen, tj kobiety odgruzowujące niemieckie miasta po wojnie (Thomas Huber, 2014). W 2008 r. z okazji projektu rzeźbiarskiego Ciudad de la Escultura (miasto rzeźb) w Mérida w meksykańskim stanie Jukatan Smigla-Bobinski zastosowała podobną projekcję zatytułowaną DEEP TREE (fot. 9a, b), którą, kierując się typową dla tego miejsca roślinnością tropikalną, zainstalowała w plątaninie pni bambusowych drzew. Artystka wywołała skojarzenia z mitologiczną Matką Ziemią Pachamama, która zgodnie z wierzeniami autochtonicznych ludów Ameryki Południowej dawała życie, karmiła, ochraniała, była zdolna do rytualnej komunikacji, a obecnie jest czynnikiem tożsamości, społeczno-politycznego oporu i nadziei na bogatsze życie.

Jeśli prace SEE AND BE SCENE (2000) oraz INSELN/ Wyspy (2004) zawierały elementy krytyki społecznej oraz aspekty historyczno-polityczne, to źródłem projektów z lat 2005-2009 zdecydowanie były pobudki społeczno-polityczne. Artystka, przeczuwając dramatycznie narastający problem uchodźców, już w 2005 r. zajęła się umacnianiem zewnętrznych granic „twierdzy europejskiej”. Jej reakcją na rozbudowę granicznych płotów wokół hiszpańskich enklaw Ceuta oraz Melilla była instalacja przestrzenna 7 METER / Siedem metrów (fot. 7), w której publiczność nie jest w stanie poruszać się swobodnie po galerii ze względu na siatki i drut kolczasty.

Wydarzeniem politycznym stała się produkcja teatralna LETTERS FROM TENTLAND 2005 w Teheranie, w której Helena Waldmann w formie tanecznego performance przedstawiła życie irańskich kobiet między hidżabem, czego metaforą były namioty naturalnej wielkości, a wyłamaniem się z norm społecznych, symbolizowanym przez wygłaszanie listów do zagranicznych adresatek. Do tego performance Smigla-Bobinski przygotowała scenografię ze zdjęciami i sekwencjami filmowymi ukazującymi irańską codzienność. Spektakl pokazano w siedemnastu krajach. Kiedy po zmianie rządów zabroniono wyjazdu z kraju perskim protagonistkom, produkcję pod tymczasowym tytułem RETURN TO SENDER (fot. 8a, b) przeniesiono na Zachód. Teraz irańskie emigrantki z Berlina zamieszkały w namiotach, które stały się symbolem prowizorycznego domostwa, a odczytywane listy do Iranu są płomiennym apelem o wolność. Obok muzyki doniosłą rolę w tym performance odgrywają projekcje wideo Kariny Smigla-Bobinski, w których wprowadza na scenę irański świat za pomocą kadrów i sekwencji filmowych przedstawiających członków rodzin tancerek, panoramę Teheranu oraz wersy perskiego pisma. 

Przeczuwając kolejny kontrowersyjny proces, artystka w wieloczłonowym projekcie artystycznym QUERY (2009, fot. 10 a-c) rozgrywającym się w pobliżu kościoła Św. Łukasza w Monachium stawia krytyczne pytania o znaczenie i obecny stan religii: „Co się kryje za religiami? Jakie miejsce zajmują w naszym życiu? […] Czy naprawdę potrzebujemy jeszcze obiektów sakralnych, takich jak kościoły, meczety czy świątynie?” Zainstalowanie balonu z nadrukowanym znakiem zapytania, nawiązującym formą i kolorem do oznaczeń na mapach Google wprawdzie umieszcza dom boży wszędzie w sieci, równocześnie go kwestionując. Projekt internetowy daje użytkownikom możliwość wyrażenia online swojego stanowiska wobec postawionych pytań. QUERY wyraża rozdarcie ludzi między religiami a światowym biznesem oraz rolę Internetu jako platformy informacyjnej, która już dawno przejęła opiniotwórczą funkcję. Według artystki zagorzała (i nasilająca się) walka religijna między muzułmanami, żydami a chrześcijanami jest sprzeczna z globalizacją i World Wide Web, który zakwestionował roszczenia religii do panowania nad światem. Pracą na temat globalizacji była też pokazana na Biennale w Pusan w 2008 r. instalacja wideo WURMLOCH/Tunel czasoprzestrzenny (wideo), która dzięki iluzji bezpośredniego połączenia wzrokowego przez pustą ziemię (publiczność patrzyła na Pusan pod wieżowcami i nowojorskim niebem przez tunel czasoprzestrzenny) w wyniku techniki i gospodarki światowej pozwoliła na zbliżenie się do siebie dwóch punktów leżących po przeciwnych stronach ziemi, tj. Pusan i Nowy Jork.

Najnowsze prace artystki są ściśle związane z rozwojem i poznaniem najnowszych technologii. W 2011 r. Smigla-Bobinski skonstruowała maszynę do rysowania zatytułowaną ADA (fot. 11a, b, wideo), składającą się z okrągłej napełnionej helem kuli z tworzywa sztucznego, na której powłoce zewnętrznej umieściła ołówki węglowe. Kula wprawiona w ruch przez zwiedzających sama wykonuje rysunki na podłodze, suficie i ścianach białych pomieszczeń. Pracę do dziś można zobaczyć na międzynarodowych wystawach i festiwalach sztuki. W nawiązaniu do Ady Lovelace (1815-1852), brytyjskiej matematyczki i córki lorda Byrona, która wymyśliła podstawy mechanicznego komputera do produkcji sztuki, ADA też powinna samodzielnie pracować i rozwinąć pewien rodzaj osobowości. Równocześnie publiczność powinna włączyć się do akcji interaktywnej, by nie tylko oglądać sztukę, lecz także móc uczestniczyć w jej powstawaniu, chociaż maszyna daje się poruszyć jedynie w ograniczonym zakresie zależnym od gwałtowności ruchów. Powstające w ten sposób rysunki przypominają struktury z zakresu nanotechnologii konfigurowane przez nanowyłączniki w najnowszej generacji procesorów komputerowych bądź odpowiedzialne za połączenia w ludzkim mózgu.

Artystka łączy „technologie cyfrowe i psychologię percepcji” (Thomas Huber, 2014) w eksperymentalnej aranżacji SIMULACRA (fot. 12 a-c), którą po raz pierwszy można było zobaczyć w 2013 r. w Museum of Transitory Art (MoTA) w Lublanie. Sześcian z czterech białych ekranów LCD z widoczną plątaniną kabli i urządzeń sterujących sprawia w pierwszym momencie wrażenie niewiarygodnego źródła światła, publiczność może jednak obudzić ją do życia za pomocą lup zawierających folie polaryzacyjne, które wcześniej usunięto z ekranów i poprzez które można na powrót zobaczyć film wyświetlany na ekranach wideo. Części ciała, włosy, dotyk dłoni i stóp od wewnętrznej strony ekranu, które widać na filmie, sprawiają wrażenie, jakby w środku aparatury były ludzkie istoty. Publiczność nie tylko doznaje nowych wrażeń wzrokowych, ponieważ ustawienie lup pod innym kątem bądź ich połączenie dają coraz to nowe efekty optyczne, lecz także w nawiązaniu do dyskusji toczonej od lat osiemdziesiątych o nowożytnym zalewie obrazów aparatura jest argumentem za tezą, że w wieku powszechnych na całym świecie mediów cyfrowych obraz rzeczywistości powstaje nie wewnątrz urządzeń, ale w głowach odbiorców. Podobnie rzecz się ma z wrażeniami słuchowymi, czego dowiodła Smigla-Bobinski w instalacji dźwiękowej CONE (fot. 13) zaprezentowanej w tym samym roku pod kopułą historycznego Centrum Sztuki w Stambule Tophane-i Amire Culture and Arts Center. Krople wody, które nieustannie wydają się kapać z otworu w sklepieniu, tak naprawdę są jedynie dźwiękiem dochodzącym z głośników umieszczonych nad foliowym stożkiem.

MORGENSTERN / Gwiazda poranna (fot. 14) praca przygotowana w 2013 r. na międzynarodową wystawę „gast.freund.schaft – sculpture Europe[1]” w Trieście, zaskakuje precyzyjną konstrukcją, z jaką Smigla-Bobinski uformowała rzeźbę przypominającą kulę z setek strzał w „czarnej dziurze” położonego w środku pola grawitacyjnego. Trzon tych strzał, część gry słownej z tytułem wystawy, łączy śmiercionośne grota z delikatnymi lotkami na końcu strzał, tak jak dwa aspekty „gościnności”, której różne wzorce można doświadczyć w kraju ojczystym i kraju imigracji (goszczącym). Równie ambiwalentna jest nazwa instalacji „Gwiazda poranna”, kryjąca w sobie zarówno nazwę planety Wenus jak i śmiertelnej średniowiecznej broni wojennej[2].

Wybór przedstawionych tu prac dowodzi, że Karina Smigla-Bobinski nie ogranicza się do jednej formy artystycznej. Obok klasycznych instalacji przestrzennych tworzy prace wideo na potrzeby sceny, określonych sytuacji lub miejsc, projekty internetowe, instalacje w przestrzeni publicznej, prace akustyczne, eksperymentuje z zasadami elektronicznymi i kinetycznymi. Technologiczne i filozoficzne systemy odniesienia nie są dla niej celem samym w sobie, lecz ogólnie dostępnymi środkami służącymi artystycznemu wyrażeniu określonych zagadnień. W 2013 r. w wywiadzie z Idą Hirsenfelder tak wypowiedziała się na ten temat: „For me the technical solutions are never only formal. […] When I use technical things, I like to use them in a very clear way. I need to use a simple language, because I am talking about a complex world.”

Od 2005 r. prowadzi zajęcia, gościnne wykłady oraz warsztaty na uniwersytetach i w instytucjach kulturalnych na całym świecie. Od 2013 r. jest członkinią studia design DiBari Innovation Design na Florydzie (USA), w którym nad wizjami przyszłych miast pracują wspólnie architekci, artyści i projektanci. Pod koniec 2015 r. jako artystka - rezydentka na uniwersytecie w Bielefeld będzie pracować wspólnie z naukowcami z różnych dziedzin i różnych krajów nad zagadnieniem „etyki kopiowania” oraz „genetycznych i społecznych źródeł szans życiowych”. Wyniki prac zostaną zaprezentowane na wystawie.

 

Axel Feuß, wrzesień 2015 r.

 

Materiały źródłowe:

Strona internetowa oraz zdjęcia i teksty z prywatnego archiwum artystki: smigla-bobinski.com; smigla-bobinski.tumblr.com; flickr.com/photos/66595551@N04.

Teksty następujących autorów: 

• Antje Schmelcher: Dinner for everyone, Die Welt vom 1.8.2000
• Tatjana Schönwälder-Kuntze, 2004
• Cornelia Kleÿboldt, 2005
• Sandra Luzina: Angst im Gepäck, Der Tagesspiegel v. 12.9.2006
• Hanne Weskott, 2008
• Thomas R. Huber, 2004; 2005; 2013; 2014
• Mike Stubbs, 2013; Wywiad przeprowadzony przez Idę Hirsenfelder, 2013
• Wywiad przeprowadzony przez Catherine Wong w: Oversize. The mega art and installations, Hongkong 2013, ponadto teksty i informacje od artystki.