Pobożność i ciemne twarze. Polska sztuka naiwna w lustrze współczesności

Zainteresowanie Grochowiaka stworzeniem dla muzeów w Recklinghausen Galerii Sztuki Naiwnej wynikało między innymi z faktu, że w czasie II wojny światowej w Vestisches Museum uległ zniszczeniu dział sztuki ludowej. „Pierwszy impuls“, jak podczas otwarcia wystawy informował zastępca dyrektora Kunsthalle Recklinghausen i kurator wystawy Hans-Jürgen Schwalm „dały odbywające się wzdłuż i wszerz całego Zagłębia Ruhry liczne wystawy przyzakładowe propagujące ‚twórczość amatorską nadającą sens życia jej przedstawicielom‘.“ Sensowne spędzanie wolnego czasu leżało również u podstaw utworzenia w roku 1947 Ruhrfestspiele (festiwal kultury Zagłębia Ruhry), którego program roku 1953 obejmował wystawę pod tytułem „Arbeit – Freizeit – Muße“ (Praca - Wolne - Laba), na której obok majstersztyków sztuki współczesnej pokazano także obrazy artystów naiwnych. „Wtedy czas wolny od pracy“ - kontynuował Schwalm - „nie był jeszcze zdominowany przez telewizję, więc z pełnym poświęceniem rysowano i malowano, rzeźbiono i fotografowano, zakładano grupy teatralne albo wspólnie muzykowano. Pełniąc rolę jurora tak zwanych ‚turniejów hobbystycznych‘ i wystaw organizowanych w kopalnianych halach wypłat, Thomas Grochowiak odkrywał wśród biorących w nich udział artystów i malarzy amatorów osoby obdarzone artystycznym talentem, które - jak sam pisał - ‚bez wykształcenia, instynktownie i intuicyjnie posiadali od samego początku własne środki i formy wyrazu‘“. W 1956 roku rozpoczął tworzenie kolekcji sztuki, kontynuowaną przez jego następców, która obejmuje obecnie ponad 800 dzieł artystów z licznych krajów, w tym 90 do 100 prac polskich artystów naiwnych. Są nimi głównie małe drewniane rzeźby pełne oraz płaskorzeźby o tematyce świeckiej i religijnej.

Około dziesięć lat później, w połowie lat 60. XX w., za sprawą Pani Irmgard Feldhaus, dyrektora Clemens-Sels-Museum (Muzeum Clemensa Selsa) w Neuss, została zapoczątkowana kolekcja sztuki naiwnej, którą w następnych dziesięcioleciach systematycznie poszerzano. Również ta kolekcja zawiera ponad 800 dzieł z Europy i zza oceanu. Prace wybrane spośród około 250 prac polskich artystów pokazano na wystawie „Z niezmiennym spojrzeniem – Sztuka naiwna z Polski“ w Feld-Haus Museum für populäre Druckgraphik (Feld-Haus Muzeum popularnej grafiki drukarskiej) w Neuss, realizowanej w ramach projektu „Klopsztanga – Polska bez granic NRW“ obejmującego 19 miast w Nadrenii Północnej-Westfalii. Na wystawie w Kunsthalle Recklinghausen (Hala Sztuki w Recklinghausen) w 2016 roku zaprezentowano dodatkowo dzieła wypożyczone ze zbiorów muzeum w Neuss oraz z wybitnych kolekcji prywatnych, dzięki czemu na wystawie „Pobożność i ciemne twarze – Polska sztuka naiwna w lustrze współczesności“ można było zobaczyć w sumie około 170 dzieł polskiej sztuki naiwnej.

Wystawa była pełnym szacunku ukłonem w stronę przyszłego Muzeum Jerke, prezentowała bowiem swoje eksponaty wokół zgromadzonych w ubiegłych latach przez Wernera Jerke dzieł polskich artystów współczesnych, które - jak stwierdził Schwalm - ukazują tendencje raczej prymitywistyczne; wśród nich znalazły się prace poruszające tematy religijne, polityczne, seksualne i popkulturowe. Spośród ogółem piętnastu dzieł artystów takich jak: Paweł Susid (*1952), Ryszard Grzyb (*1956), Paweł Jarodzki (*1958), Jerzy Truszkowski (*1961, zdj. nr 1), Marcin Maciejowski (*1974) czy Agata Bogacka (*1976), ilustrujących rozwinięcie tytułu wystawy „w lustrze współczesności“, niewątpliwie najbardziej interesującą pracą był dwudziestominutowy film pod tytułem „Opowieść letnia / Summertale“ (2008) Katarzyny Kozyry (*1963), artystki tworzącej sztukę wideo oraz żyjącej w Berlinie i Warszawie, wypożyczony ze zbiorów polskiej Galerii Żak|Branicka z Berlina. Podstawą jej filmowej opowieści jest bajka „Królewna Śnieżka“ – temat, który świetnie pasował do kontekstu wystawy. W wersji Kozyry, pomijając liczne nieoczekiwane wątki, punkt kulminacyjny filmu następuje w momencie, gdy żeńskie krasnoludki (zdj. nr 2) stają się żądnymi krwi mordercami (całe wideo można obejrzeć w cyfrowej Filmotece Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie).