Maksymilian Gierymski

Maksymilian urodził się 9 października 1846 roku w Warszawie i właściwie miał podjąć studia techniczne. Jego ojciec, Józef Gierymski (1800-1875), pracował w administracji obiektów wojskowych i zarządzał szpitalem wojskowym w Ujazdowie. Po ukończeniu w roku 1862 Gimnazjum Realnego w Warszawie, Maksymilian podjął studia na kierunku Mechanika w Instytucie Politechnicznym i Rolniczo-Leśnym w Puławach a po kilku miesiącach przeniósł się na tamtejszy Uniwersytet Techniczny. Krótko po tym, podczas powstania styczniowego 1863 przeciwko Rosji, siedemnastolatek przystąpił do oddziału powstańczego, w którym walczył prawie rok w regionie między Lublinem a Kielcami. Po stłumieniu powstania udało się mu uniknąć prześladowań władz rosyjskich i rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Szkoły Głównej Warszawskiej, wyższej szkoły w Warszawie, która istniała zaledwie do roku 1869. Od 1865 roku pobierał lekcje rysunku u Rafała Hadziewicza (1803-1883), w nowo powstałej Klasie Rysunkowej, którą utworzono w tymże roku, gdy z powodu uczestnictwa studentów w powstaniu styczniowym, w roku 1864 zamknięto warszawską Szkołę Sztuk Pięknych. Gierymski był jednak tak bardzo niezadowolony z prowadzonych tam zajęć, że kontynuował swoje kształcenie jako autodydakta. Ostatecznie zawarł znajomość z Juliuszem Kossakiem (1824-1899), malarzem scen myśliwskich i koni, który to wprowadził go w techniki artystyczne.

Dzięki pośrednictwu rosyjskiego namiestnika Królestwa Polskiego, Fiodora Berga (właśc. Friedrich von Berg), ogólnie zasłużonego protektora młodych polskich artystów, Maksymilian otrzymał w roku 1867 dwuletnie państwowe stypendium, które umożliwiło mu studia na monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych. Najwidoczniej, aby poprawić swoje umiejętności rysunkowe,[1] zapisał się do klasy sztuki antycznej Alexandra Strähubera (1814-1882) a następnie, do października 1868 roku, studiował u malarza historycznego Hermanna Anschütza (1802-1880), jego asystenta Sándora (Alexandra) Wagnera (1838-1919) oraz, wraz z przybyłym w tym roku do Monachium Juliuszem Kossakiem, w prywatnej szkole malarskiej Franza Adama (1815-1886), batalisty i malarza koni, u którego studiował także Józef Brandt (1841-1915), najwybitniejszy polski malarz w Monachium. Do tej samej szkoły uczęszczało w późniejszych latach ośmiu innych Polaków, między innymi Jan Chełmiński (1851-1925). Gierymski, głównie dzięki rekomendacji Kossaka, został bardzo szybko przyjęty do kręgu artystów skupionych wokół Brandta, który studiował na Akademii u Carla von Piloty'ego (1826-1886) i od roku 1866 prowadził własną pracownię. W maju 1868 roku przybył do Monachium młodszy brat Maksymiliana, Aleksander, który wcześniej pobierał naukę rysunku w Warszawie również u Hadziewicza i od samego początku do roku 1872 studiował na Akademii pod kierunkiem Strähubera, Anschütza i Piloty'ego. W roku 1868 Maksymilian został członkiem Münchner Kunstverein (Monachijskie Towarzystwo Sztuk Pięknych) i odtąd mógł uczestniczyć w wystawach, sprzedażach i loteriach dzieł organizowanych przez to towarzystwo.

Po ukończeniu względnie krótkich studiów niespełna dwudziestotrzyletni Maksymilian Gierymski był w latach 1868/69 w pełni wykształconym, utalentowanym malarzem, o czym świadczą zachowane dzieła z tego okresu. Potrafił nie tylko szkicować dramatyczne i wielopostaciowe sceny jeździeckie (zdj. nr 3), lecz tworzył także studia postaci, które pod względem postawy ciała, jego proporcji i detali były nieskazitelne (zdj. nr 4). Na podstawie szkiców wykonywał z wielkim kunsztem znakomite obrazy i odkrył swoją tematykę: sceny historyczne, przedstawienia bitew a przede wszystkim jeźdźców na koniach, jak ten - ułana doręczającego depeszę podczas powstania listopadowego 1830 (zdj. nr 7). Już to, bardzo wczesne dzieło, przedstawiało krajobraz świadczący o nowoczesnym, kształtowanym w oparciu o malarstwo plenerowe, prawie impresjonistycznym sposobie postrzegania. Artysta szybko osiągnął sukces: w „Münchner Bilderbogen“ z 1868/69, piśmie wydającym od 1848 roku co dwa tygodnie tematyczne serie rysunków na osobnych kartach, ukazały się jego drzeworyty w seriach: „Bilder aus Russland“ („Obrazy z Rosji“) oraz „Polnische Kostüme“ („Polskie stroje“).[2] Na I Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Glaspalast (Pałac Szklany) w Monachium, która odbyła się w roku 1869, artysta zaprezentował dwa obrazy: „Wieczornica ukraińska“ (tyt. niem. „Spinnstube in Polen“) oraz „Pojedynek Tarły z Poniatowskim“, obraz przedstawiający scenę pojedynku, który odbył się w roku 1744 między wojewodą Adamem Tarłem i księciem Kazimierzem Poniatowskim, poprzedzony „Studium postaci w stroju z XVIII w.“ (zdj. nr 4).[3] Od roku 1870, w oparciu o ten temat historyczny, Maksymilian namalował szereg scen myśliwskich z udziałem jeźdźców w rokokowych strojach, które są jednocześnie przedstawieniami polskiego przepełnionego światłem krajobrazu (zdj. nr 9-11, 16). W roku 1869 uczestniczył on w dużej I Międzynarodowej Wystawie Sztuki w wiedeńskim Künstlerhaus (dom sztuki), na której jedno z jego dzieł kupiła austriacka rodzina cesarska.