Madame Szymanowska i Goethe – tląca się miłość?

Walenty Wańkowicz (1799-1842), Portret pianistki Marii Szymanowskiej, 1828, olej na płótnie, Biblioteka Polska w Paryżu
Walenty Wańkowicz (1799-1842): Porträt der Pianistin Maria Szymanowska, 1828. Öl auf Leinwand, Bibliothèque polonaise de Paris/Biblioteka Polska w Paryżu

Nie wiadomo, dlaczego Szymanowska chciała poznać Goethego. W każdym razie wraz z rodzeństwem udała się 8 sierpnia do Marienbadu – niedawno założonego i szybko rozwijającego się uzdrowiska w Czechach, wchodzących w skład austriackich krajów koronnych. W 1808 roku, z inicjatywy klasztoru norbertańskiego w Teplu, zbudowano tam pierwszy dom kąpielowy. Budynek został zlokalizowany czternaście kilometrów na zachód od klasztoru, w pobliżu siarkowego źródła Maryi, które wraz z sąsiednimi źródłami leczniczymi było znane już od średniowiecza. Ostatecznie publikacje klasztornego lekarza na temat leczniczego działania źródeł doprowadziły do powstania uzdrowiska z zaledwie kilkoma budynkami z pruskiego muru, które po 1813 roku zaczęło się rozwijać i rozbudowywać (zdj. nr 3). W pierwszym sezonie kąpielowym w 1815 roku kuracjuszom można było zaoferować już siedem budynków noclegowych[18]. W 1818 roku miejscowość Marienbad, której nazwę nadano od pobliskiego źródła, uzyskała oficjalny status uzdrowiska. Do 1820 roku powstały nad źródłami i w punktach widokowych klasycystyczne pawilony, założono parki oraz pobudowano reprezentacyjne domy zdrojowe i zajazdy (zdj. nr 4). Pierwotny sielankowy pejzaż doliny w Lesie Sławkowskim (niem. Kaiserwald, czyli Las Cesarski), został jednak zachowany, tak że nadal można było się nim delektować (zdj. nr 5). W 1824 roku miejscowość posiadała już 40 budynków, a tutejsze uzdrowisko cieszyło się dobrą reputacją wśród gości, którzy przyjeżdżali na leczenie także do pobliskiego i wiele starszego Karlsbadu, ale też do innych kurortów w okolicach Eger[19].

W omawianym tu czasie, do Marienbadu zjeżdżała elita z całej Europy – rocznie około ośmiuset gości uzdrowiskowych. W sierpniu 1823 roku byli wśród nich: asesor rządowy Ludwig baron von Mannsbach z Greiz [miasto w Turyngii, pol. nazwa historyczna Grójec – przyp. tłum.]; polski generał dywizji Jan Nepomucen Umiński z Poznania; Charlotte baronowa von Hahn, „rosyjska rzeczywista małżonka radcy stanu z Kurlandii”; baronowa Bernhardine von Aachen z Westfalii; niejaki Kajetan von Szydłowsky, „właściciel dóbr ziemskich i rycerz polskich zakonów z Warszawy”; Ferdinand baron von Reiboldt, „królewsko-saksoński tajny radca finansowy z małżonką, z domu baronessa Pflugk, oraz córką, z Drezna”; bawarski lejtnant; guwerner z Greiz; królewsko-bawarski radca sądu apelacyjnego wraz z małżonką z Monachium; kupcy i arystokraci z Pragi i Berlina; Leopold hrabia Kinsky von Wchinitz und Tetta, „cesarsko-królewski podkomorzy i właściciel majątku” z Wiednia; adwokat i jego małżonka z Budziejowic; hrabia von Mycielski, ziemianin z Poznania; baron Skórzewski, „właściciel majątku z Ekelma (sic!, prawdopodobnie z Chełmna) w Polsce” oraz przybyła z Berlina śpiewaczka operowa Anna Milder-Hauptmann, by wymienić tylko kilkoro gości, którzy – podobnie jak Szymanowska i jej rodzeństwo – przybyli do Marienbadu w pierwszych jedenastu dniach sierpnia 1823 r. Głównie zatrzymywano się w zajazdach Zum Stern, Zum Prinzen, Zur Goldenen Sonne, Zur Goldenen Krone, Zum Schwarzen Adler, Zur Goldenen Traube, Zum Goldenen Falken, Zum Goldenen Löwen, Zum Weißen Schwan czy w Klingers Gasthof (miejsce zakwaterowania Szymanowskiej, jej siostry i brata), w Sächsisches albo w Russisches Haus, w hotelach Zum Römer, Zur Stadt Dresden, Zum Grünen Kreuze albo w Domu Zdrojowym[20].

 

[18] D. von Gersdorff, Goethes späte Liebe. Die Geschichte der Ulrike von Levetzow, Leipzig 2005, s. 9.

[19] „Marienbad in Böhmen, das neben Töplitz, Carlsbad und Franzensbrunn einen Rang zu behaupten sucht ...” [„Marienbad w Czechach, konkurujący z Teplitz, Karlsbadem i Franzesbadem…”] (Allgemeine deutsche Real-Encyclopädie..., wyd. 6, t. 6, Leipzig 1824, s. 146), [online:] https://opacplus.bsb-muenchen.de/Vta2/bsb10710725/bsb:1014601?queries=Marienbad&language=de&c=default )

[20] Lista gości kąpielowych w Marienbadzie przybyłych w 1823 roku (patrz PDF nr 1), nr 618-685, od 1 do 11 sierpnia 1823 r.

Mediateka
  • Zdj. nr 1: Szymanowska, 1816

    Zofia Woyno (ok. 1810-1830), Portret pianistki Marii Szymanowskiej, miniatura, 1816, gwasz, ołówek na papierze, 14 x 10,4 cm, nr inw. Min.628 MNW, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Zdj. nr 2: Serenada dla Antoniego Radziwiłła, 1819

    Maria Szymanowska, Serenada na fortepian i wiolonczelę dedykowana Jego Wysokości księciu Antoniemu Radziwiłłowi, Breitkopf & Härtel, Lipsk 1819, Biblioteka Narodowa w Warszawie
  • Zdj. nr 3: Marienbad ok. 1815

    Pawilon krzyżowy w Marienbadzie, ok. 1815 r., frontyspis, [w:] Franz Satori, Oesterreichs Tibur, oder Natur- und Kunstgemählde aus dem oesterreichischen Kaiserthume, Wiedeń 1819, Österreichische Natio...
  • Zdj. nr 4: Marienbad ok. 1820

    Widok Marienbadu, ok. 1820 r., miedzioryt, 8 x 13 cm, arkusz tytułowy, [w:] Liste der angekommenen respectiven Brunnengäste zu Marienbad im Jahre 1823, Eger 1823
  • Zdj. nr 5: Marienbad ok. 1820

    Ludwig Ernst von Buquoy (1783-1834), Widok Marienbadu, ok. 1820 r., miedzioryt kolorowany, 28,5 x 44 cm
  • Zdj. nr 6: Goethe, 1823

    Orest Adamowicz Kiprenski (1782-1836), Portret Johanna Wolfganga von Goethego, Marienbad 1823, litografia, wykonana na podstawie rysunku ołówkiem
  • Zdj. nr 7: Goethe, 1823/1826

    Henri Grévedon (1776-1860), Portret Johanna Wolfganga von Goethego, Paryż 1826, litografia, wykonana na podstawie rysunku Oresta Adamowicza Kiprenskiego (1782-1836) w 1823 r., nr inw. his-Port-G-0077,...
  • Zdj. nr 8: Goethe, 1828

    Joseph Karl Stieler (1781-1858), Johann Wolfgang von Goethe, 1828, olej na płótnie, 78 x 63,8 cm, nr inw. WAF 1048, Bayerische Staatsgemäldesammlungen – Neue Pinakothek München
  • Zdj. nr 9: Dom Brösigków, ok. 1821

    Autor nieznany, Dom Brösigków (Pałac Klebelsberga) w Marienbadzie, ok. 1821 r., litografia kolorowana, 44,9 x 65,1 cm, Klassik Stiftung Weimar
  • Zdj. nr 10: Ulrike von Levetzow, ok. 1821

    Autor nieznany, Theodore Ulrike Sophie von Levetzow, ok. 1821 r., pastel, 43,4 x 33,5 cm, Klassik Stiftung Weimar
  • Zdj. nr 11: Szymanowska, 1825

    Aleksander Kokular, Portret Marii Szymanowskiej, 1825, olej na płótnie, nr inw. K.839, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie
  • PDF nr 1: Lista kuracjuszy w Marienbadzie, 1823

    Liste der angekommenen respectiven Brunnengäste zu Marienbad im Jahre 1823, Eger 1823 (bez strony tytułowej), Herzogin Anna Amalia Bibliothek Weimar
  • PDF nr 2: Kurjer Warszawski, 1822

    Nowości Warszawskie, [w:] „Kurjer Warszawski”, nr 77, 31 marca 1822 r., s. 1, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
  • PDF nr 3: Kurjer Warszawski, 1823

    Nowości Warszawskie, [w:] „Kurjer Warszawski”, nr 183, 3 sierpnia 1823 r., s. 1, kolumna 2, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
  • PDF nr 4: Allgemeine musikalische Zeitung, 1824

    Nachrichten. Leipzig, vom Michael 1823 bis zum März 1824, [w:] „Allgemeine musikalische Zeitung”, nr 13, 25 marca 1824 r., kolumna 204, Münchner Digitalisierungs-Zentrum
  • PDF nr 5: Journal für Literatur, Kunst, Luxus und Mode, 1823

    Madam Szymanowska – zu Weimar, [w:] „Journal für Literatur, Kunst, Luxus und Mode”, rocznik 38, nr 109, listopad 1823 r., s. 889–892, Klassik Stiftung Weimar
  • PDF nr 6: Kurjer Warszawski, 1824

    Nowości Warszawskie, [w:] „Kurjer Warszawski”, nr 14, 16 stycznia 1824 r., s. 1, kolumna 1 i nast., Biblioteka Jagiellońska w Krakowie