Madame Szymanowska i Goethe – tląca się miłość?

Spotkania Goethego z międzynarodowej sławy polską pianistką Marią Szymanowską i jej siostrą Kazimierą Wołowską w sierpniu 1823 roku w czeskim kurorcie Marienbadzie (obecnie Mariańskie Łaźnie, Republika Czeska) i krótko potem w Weimarze nie są tajemnicą. Ani to, że obu paniom zadedykował swoje wiersze – dzieła światowej literatury, których wersy są cytowane do dziś. „Namiętność rodzi ból! Gdzież ukojenie / Dla serca, co już znużone jest męką” – tak pisał w wierszu dla Szymanowskiej, który zakończył słowami „Chwilo jedyna, obyś wiecznie trwała / Szczęście melodii i miłość mi dałaś”, wyrażając w ten sposób podziw i wielki szacunek dla jej gry. Z kolei do siostry pianistki skierował słowa „Testament twój dary wspaniałe rozdaje, / Którymi cię Natura jak matka dopełniła” i nazywając szczęśliwcem tego, do którego będzie w przyszłości należała – „Jednak jeśli kogo szczęśliwym uczynić będziesz chciała, / To będzie ten, któremu dasz siebie w spadku cała”.

Oba wiersze wraz z dedykacjami „Madame Marii Szymanowskiej” i „Pannie Kazimierze Wołowskiej” ukazały się nakładem wydawnictwa Cotta (Stuttgart, Tybinga 1828) – w najwcześniejszym wydaniu wszystkich dotychczasowych dzieł poety zatytułowanym „Goethes Werke. Vollständige Ausgabe letzter Hand”, tom IV, rozdział „Inschriften, Denk- und Sendeblätter”[1]. Wszystkie trzy strofy do Szymanowskiej zostały opublikowane także w tomie III, w rozdziale „Teksty liryczne” („Lyrisches”), bez dedykacji, pod tytułem „Pojednanie” („Aussöhnung”) jako trzecia część „Trylogii namiętności” („Trilogie der Leidenschaft”), po tekstach „Do Wertera” („An Werther”) i „Elegia” („Elegie”)[2]. Najbardziej znanym tekstem trylogii jest jednak druga jej część, dzisiaj znana jako „Elegia Marienbadzka” („Marienbader Elegie”).

Atencja, jaką Goethe darzył polską pianistkę, stała się szerzej znana w 1834 roku. W korespondencji Goethego z muzykiem i kompozytorem Carlem Friedrichem Zelterem wydanej przez sekretarza Goethego, Friedricha Wilhelma Riemera, czytelniczki i czytelnicy mogli zapoznać się między innymi z treścią listu z 24 sierpnia 1823 roku, w którym Goethe pisał z Eger (obecnie Cheb, Republika Czeska): „W zupełnie innym sensie, choć jednak z takim samym efektem dla mnie, słuchałem gry Madame Szymanowskiej, niezwykłej pianistki; można by ją porównać z naszym Hummlem, gdyby nie to, że to piękna, sympatyczna Polka […]; kiedy zaś kończy [grać], podchodzi i zatrzymuje na tobie wzrok, wtedy nie wiesz, czy nie powinieneś poczuć się szczęściarzem, że skończyła [grać]? Bądź zatem dla niej uprzejmy, gdy przyjedzie do Berlina […]”[3]. W chwili opublikowania tej korespondencji Goethe nie żył już od dwóch lat. Szymanowska zmarła rok przed nim.

Spotkanie Szymanowskiej z Goethem znalazło oddźwięk już w bardzo wczesnych biografiach poety. Na przykład, londyński pisarz, krytyk literacki i filozof George Henry Lewes w swoim dziele „The Life of Goethe” (1855) podaje, że nie tylko marienbadzka ulubienica Goethego, Ulrike von Levetzow, była zafascynowana tym „sędziwym, elokwentnym panem”: „Madame Szymanowska, according to Zelter, was ‚madly in love‘ with him; and however figurative such a phrase may be, it indicates, coming from so grave a man as Zelter, a warmth of enthusiasm one does not expect to see excited by a man of seventy-four”[4].