Madame Szymanowska i Goethe – tląca się miłość?

Po wyjeździe Szymanowskiej z Weimaru 5 listopada 1823 roku[70], pianistka udała się najpierw do Halle, a potem do Dessau, gdzie zagrała dla rodziny księcia von Anhalt-Dessau. Kontynuując swoją podróż, udała się do Berlina; tam dała jeden koncert 10 grudnia i drugi 7 stycznia nowego roku. Relacja z pierwszego koncertu, który odbył się popołudniu i na który sprzedano pięćset pięćdziesiąt biletów, ukazała się w „Kurjerze Warszawskim”. Donosił on, że na występ przybył król pruski w towarzystwie książąt, wybranych osobistości i czołowych artystów. Jeden z berlińskich recenzentów chwalił Szymanowską za szybkość, moc i wrażliwość, z jakimi wykonywała utwory Beethovena, Fielda i księcia Ludwika Ferdynanda. Poproszono pianistkę, aby w drodze do Paryża wystąpiła w Hanowerze, Brunszwiku, Kassel i Frankfurcie (patrz PDF nr 6)[71]. Koncert 7 stycznia 1824 roku odbył się w ramach „muzycznego poranka” – pisała „Allgemeine musikalische Zeitung”. Tego dnia Szymanowska zaprezentowała Kwintet na instrumenty dęte i fortepian Beethovena, Trio na fortepian, skrzypce i wiolonczelę księcia Ludwika Ferdynanda oraz „Rondo alla Polacca” Fielda – oczywiście „nie obyło się bez aplauzu licznie zgromadzonej publiczności”[72]. Będąc w Berlinie, Szymanowska kontaktowała się listownie z kanclerzem von Müllerem, informując go o swoich planach podróży oraz prosząc go o przekazanie pozdrowień Goethemu, a także o wystosowanie listu polecającego do Brunszwiku. Pierwszego stycznia spotkała się w Berlinie z Ottilie von Goethe[73].

Udając się następnie do Paryża, Szymanowska rzeczywiście zatrzymała się w zapowiedzianych miastach. 26 stycznia 1824 roku Goethe odnotował w swoim dzienniku: „List od Madame Szymanowskiej z Frankfurtu“[74]. Tego samego dnia pisał do synowej Ottilie: „Przyjaciółka Szymanowska została życzliwie przyjęta w Brunszwiku, przeleciała przez Hanower, szybko jak strzała dotarła do Frankfurtu, gdzie Schlosserowie byli wobec niej bardzo uczynni…”[75]. Po koncertach w Brunszwiku i Hanowerze pianistka otrzymała zaproszenie na tournée do Londynu – donosił „Kurjer Warszawski”. W Kassel poznała skrzypka i kompozytora Ludwiga Spohra, pełniącego tam funkcję dyrygenta i chórmistrza, który podobnie jak wielu innych sławnych muzyków przed nim, wpisał się do jej sztambucha, zostawiając w nim skomponowany dla niej „zagadkowy kanon” wraz z dedykacją[76].

W marcu i kwietniu 1824 roku pianistka występowała w Paryżu, gdzie spotkała księcia Radziwiłła; od maja do czerwca koncertowała w Londynie, w październiku w Mediolanie, w listopadzie we Florencji, a do stycznia 1825 roku grała w Rzymie, Neapolu i Wenecji. Od lutego do września 1825 roku dawała koncerty ponownie w Londynie, następnie – do końca roku – w Paryżu i Amsterdamie. (zdj. nr 11) W pierwszej połowie 1826 roku przebywała znowu w Londynie i Paryżu, po czym wróciła do Warszawy. W styczniu i lutym 1827 roku dała koncerty pożegnalne w Warszawie i Wilnie, w marcu i kwietniu w Rydze i Petersburgu. Następnie wraz z córkami, Heleną i Celiną, osiadła w Petersburgu. W 1828 roku udała się jeszcze raz w trasę koncertową – do Kijowa, Warszawy i Moskwy, którą zakończyła w marcu tego roku w Petersburgu [77].

Odtąd dawała lekcje w Petersburgu. Tam też obracała się w kręgu przyjaciół i znajomych, wśród których byli słynni poeci i muzycy, tacy jak Mickiewicz, Aleksander Puszkin, Michał Glinka i John Field. W lipcu 1831 roku zmarła podczas epidemii cholery, która nawiedziła całą Europę aż po Rosję[78]. Jej kompozycje pozwalały podtrzymać wspomnienie o niej jeszcze przez kilka lat. Nazwisko Szymanowskiej pojawia się w czołowych europejskich encyklopediach i leksykonach muzycznych od jej śmierci do dziś[79]. W 1836 roku kompozytor Robert Schumann pisał o Szymanowskiej i o jej etiudach, które skomentował: „Dla wielu to nazwisko wiąże się z pięknym wspomnieniem. Słyszeliśmy, że wirtuozka bywa często nazywana »żeńskim Fieldem« i zapewne, biorąc te etiudy pod uwagę, jest w tym trochę racji. Są one jak lekkie błękitne skrzydła, które nie przechylają szali wagi ani w górę ani w dół i nikt nie ma zamiaru ich kwestionować. […] Niemniej pod względem ich nowatorstwa i charakteru są najbardziej znaczącymi utworami, jakie dotychczas powstały w muzycznym świecie kobiet…“[80].

Axel Feuß, wrzesień 2021 r.