Madame Szymanowska i Goethe – tląca się miłość?

W 1887 roku Gustav von Loeper, niemiecki prawnik i badacz twórczości i życia Goethego, opublikował w ukazującym się we Frankfurcie nad Menem roczniku „Goethe-Jahrbuch” wnikliwą rozprawę na temat cyklu wierszy „Trylogia namiętności”, w której opisał i przeanalizował okoliczności jego powstania, związek z Szymanowską i jej siostrą oraz nawiązujące do niego zapisy w dzienniku Goethego[5]. Dwa lata później ukazał się w wydawanym w Stuttgarcie i Lipsku czasopiśmie „Neue Musik-Zeitung” obszerny artykuł morawskiego krytyka literackiego Gustava Karpelesa poświęcony relacji Szymanowskiej z Goethem pod tytułem „Eine Freundin Goethes” („Przyjaciółka Goethego”)[6]. W 1890 roku ten sam autor w swojej książce „Goethe in Polen” („Goethe w Polsce”) przytacza w rozdziale „Marie Szymanowska und ihre Beziehungen zu Goethe” („Maria Szymanowska i jej relacje z Goethem”) cytaty z listów Goethego do kanclerza weimarskiego Friedricha von Müllera[7]. Od tego czasu znajomość Szymanowskiej z Goethem jest zarówno w Niemczech jak i w Polsce chętnie podejmowanym tematem, tym bardziej że pewien czas wcześniej natrafiono na dotąd zupełnie nieznane listy[8]. Równie interesujące okażą się pytania o to, z jakimi innymi osobistościami w Niemczech Szymanowska utrzymywała kontakty, kiedy i gdzie dawała tam koncerty oraz jak niemiecka publiczność reagowała na jej muzykę.

Maria Szymanowska, przybywając w towarzystwie brata i siostry jako „pierwsza fortepianistka jej wysokości carycy Rosji” do Marienbadu, o czym pod datą 8 sierpnia 1823 roku informuje „Lista gości kąpielowych w Marienbadzie przybyłych w 1823 roku” (PDF nr 1)[9], odbywała po dziesięciu latach małżeństwa swoje pierwsze tournée po Europie i mimo wysokich rosyjskich wyróżnień była jeszcze na początku swojej międzynarodowej kariery. Urodziła się w 1789 w Warszawie jako siódme z dziesięciorga dzieci zamożnego właściciela browaru Franciszka Wołowskiego i jego żony Barbary, z domu Lanckorońskiej. Naukę gry na fortepianie rozpoczęła w wieku dziewięciu lat. Pierwszym jej nauczycielem był Antoni Lisowski; dwa lata później zaczęła pobierać nauki u Tomasza Gremma. Jej rodzina regularnie gościła w swoich progach muzyków i literatów oraz w prywatnym salonie przyjmowała kompozytorów i wirtuozów podczas ich tras koncertowych, a byli wśród nich Ferdinando Paer, Daniel Steibelt, Pierre Rode, August Alexander Klengel a nawet Wolfgang Amadeusz Mozart i jego syn Franz Xaver, który w czerwcu 1819 roku wystąpił w warszawskim Teatrze Narodowym i wpisał swoją dedykację do sztambucha Szymanowskiej[10]. Lekcje kompozycji Maria pobierała od 1804 roku u wywodzącego się ze Śląska niemieckiego kompozytora Józefa Elsnera. W latach 1805/1806 była członkinią Resursy Muzycznej założonej przez Elsnera wraz z niemieckim pisarzem E.T.A. Hoffmannem. W 1809 roku, w wieku 21 lat, Szymanowska zagrała w Warszawie swój pierwszy koncert, następnie udała się do Paryża, gdzie koncertowała w tamtejszych salonach. Tam też poznała Luigiego Cherubiniego, dyrektora paryskiego konserwatorium, który pełen uznania dla jej gry dedykował jej jedną ze swych fantazji na fortepian – z przeznaczeniem do jej sztambucha.

W tym samym roku w Warszawie Maria wzięła ślub z Teofilem Józefem Szymanowskim. Dzierżawca dóbr ziemskich, którym był, nie miał zrozumienia ani dla gry żony, ani dla jej kompozycji, za to próbował wzbudzić w niej zainteresowanie pracą w majątku, ale bez skutku – mimo dezaprobaty dla jej publicznych występów, które w jego odczuciu były nieobyczajne, Maria stała się sławna również w Warszawie. „Warszawa. Muzycznych nowości nie ma tu teraz za wiele; mogłoby się wydawać, jakoby sztuka została tu pogrzebana. […] Tutejsza orkiestra boryka się obecnie z problemami […] Prywatnych spotkań z muzyką jest mało […] Wśród pianistek wyróżniają się: małżonka dr Wolffa, Pani Kamińska, Pani Szymanowska i Pani Richter”[11] – odnotowało w 1812 roku czasopismo „Allgemeine musikalische Zeitung” wydawane w lipskim wydawnictwie muzycznym Breitkopf & Härtel. W 1811 roku Maria Szymanowska urodziła bliźnięta – Helenę i Romualda, a w 1812 roku przyszła na świat córka Celina, która w 1834 poślubiła polskiego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza. W 1815 roku Maria występowała podczas Kongresu Wiedeńskiego, w 1817 roku w Dreźnie, rok później ponownie we Wiedniu i w Londynie, a w 1820 roku w St. Petersburgu i w Berlinie (zdj. nr 1).