Strony Pełny tekst

Polskie nazwiska w Niemczech

Osoby o polskim rodowodzie stanowią dziś drugą pod względem liczebności – po osobach o tureckich korzeniach – grupę etniczną w Niemczech wśród imigrantów i ich potomków. Często można je jeszcze rozpoznać po nazwisku. Najbardziej znanym przykładem jest komisarz Horst Schimanski z serialu kryminalnego „Tatort”, i choć jest to postać fikcyjna, to znamiennym jest to, że właśnie nazwisko śledczego z Zagłębia Ruhry kończy się na -ski. Jednak nie zawsze tak bywa, bowiem z bardzo różnych powodów wiele polskich nazwisk uległo zniemczeniu.

Wiesław Smętek, Nowak, ilustracja do tekstu Marka Firleja, 2023 r.

Wiesław Smętek 2023

Ogólnie pisownię nazwiska można dostosowywać na podstawie jego wymowy. Ponieważ w języku niemieckim nie ma odpowiedników głosek następujących po literach ą, ę, ł, ń, ć, ś, ź, ż, ci, si, zi, rz, czy nawet po literze y, a także po niektórych innych kombinacjach liter, zdarzały się jednak przypadki, w których wymowa nazwiska ulegała istotnej zmianie – w konsekwencji jej ułatwieniu. Niemniej, dla niektórych był to efekt może faktycznie zamierzony, dla innych coś, z czym się po prostu godzili. Często jednak słowiańskie pochodzenie nazwiska było nadal rozpoznawalne.

Balcerewicz -> Balzerewitz

Frydecki -> Friedetzki

Mojzysz -> Meusisch

Baudisz ->B audisch

Markiewicz -> Markewitz

Strzelec -> Strelec

Majchrzak -> Maischak

Są to przypadki, które dotyczą głównie dwuznaków cz, rz, sz (niemieckie „tsch” oraz dźwięczne i bezdźwięczne „sch”), zamienianych z reguły na „tz” czy na „sch”. Brak jednolitych reguł transkrypcji doprowadził do tego, że do dziś pojawiają się różne warianty zapisu nazwisk; w przypadku nazwiska Szymański są warianty takie jak Szymanski, Schymanski, Schimanski, Szimanski, Schimansky, Schimainski i inne.

Nie jest wykluczone, że metody dostosowywania nazwisk do niemieckiej pisowni często nie stosowali sami imigranci, lecz „leniwy” lub ignorancki personel urzędniczy, który podawane nazwiska zapisywał ze słuchu albo dysponował maszynami do pisania bez odpowiedniej czcionki.

Zniemczanie i częściowe tłumaczenie

Niektóre metody jeszcze bardziej zmieniały pierwotne nazwiska, nierzadko tak bardzo, że ich polskie pochodzenie stawało się nierozpoznawalne. W tych przypadkach podstawę dostosowania do języka niemieckiego stanowiło znaczenie nazwiska lub jego części składowej, o ile było ono znane lub rozpoznawalne. Przykładami na to są nazwiska takie jak:

Wilczewski (od słowa wilk – niem. ‚Wolf’) -> Wolf

Słomkowski (od słowa słoma – niem. słowo ‚Halm’ oznaczające źdźbło) -> Hälmler

Pawlowski (od imienia Paweł – niem. ‚Paul’) -> Paulsen

Owsianowski (od słowa owies – niem. ‚Hafer’) -> Havermann

Tworzenie nowych nazwisk o zbliżonym brzmieniu

Do zatarcia polskiego pochodzenia prowadziło również usuwanie występujących w nich typowo polskich lub słowiańskich części składowych, głównie końcówek. W ich miejsce wprowadzano niekiedy niemiecko brzmiące sufiksy:

Henselowski -> Hensel

Mikołajczyk -> Mikola

Hetmaniak -> Hetmann

Wachowiak -> Wachner

Wiśniewski -> Wisner

Czasami posuwano się tak dalece, że pozostawiano jedynie początkowe litery nazwiska, a nawet tylko jego inicjał:

Borsimski -> Born

Dombrowski -> Dombrück

Nowakowski -> Nolte

Lachmannski -> Lichtenstein

Majchrzak -> Mertens

Tworzenie nowych nazwisk o zupełnie innym brzmieniu