Strony Pełny tekst

Józef Piłsudski w niemieckich więzieniach

W Polsce Magdeburg znany jest przede wszystkim jako miejsce uwięzienia Józefa Piłsudskiego. Fakt przymusowego pobytu pod koniec I wojny światowej dowódcy Legionów i współtwórcy polskiej niepodległości w tamtejszej twierdzy jest często przypominany. Przetrzymywano go jednak nie tylko w tym mieście. Większość budowli, w których więziono Piłsudskiego już nie istnieje. Twierdze w Wesel czy Magdeburgu zostały rozebrane wiele lat temu. Zniszczeniu uległ także drewniany domek, zamieszkiwany przez Piłsudskiego w okresie „magdeburskim”. Przekazany do Polski w latach 30. XX w., został postawiony niedaleko Belwederu jako cenna pamiątka historyczna związana z biografią postaci otoczonej już za życia kultem. Etap więzienny w życiu przyszłego marszałka Polski trwał prawie półtora roku od 22 lipca 1917 do 8 listopada 1918 roku.

Józef Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski podczas internowania w twierdzy magdeburskiej, 1918 r.

Domena publiczna

Wesel, 06.–23.08.1917

6 sierpnia przewieziono Piłsudskiego i Sosnkowskiego – znów oddzielnie – do twierdzy Wesel nad Renem, na pograniczu z Holandią. Była to jedna z największych twierdz Nadrenii, zbudowano ją na przełomie XVII i XVIII wieku (obecnie używana jest jako centrum kultury). Warunki życia więźniów były tu lepsze, komendant wysłał nawet protest w sprawie Piłsudskiego. Jego zdaniem prawo zabraniało przetrzymywania osób, przeciwko którym nie toczyło się śledztwo albo nie zostali skazani na więzienie. Po latach w rozmowie z niemieckim ministrem spraw zagranicznych, Gustawem Stresemannem w Genewie Piłsudski prosił o przekazanie pozdrowień oficerowi dowodzącemu twierdzą i więzieniem.

O powodach przetrzymywania obu Polaków informował krótko przed ich przybyciem do twierdzy w Wesel, szef sztabu generał-gubernatora warszawskiego, ppłk Nothe:

„(…) ich aresztowanie i internowanie nastąpiło z tego powodu – pisał –, że kierowany przez Piłsudskiego z pomocą Sosnkowskiego tajny wojskowy związek (POW), którego tendencje były ultranacjonalistyczne i stosownie do okoliczności były skierowane również przeciwko władzom okupacyjnym. Znacznie zagrażało to spokojowi i wojskowemu bezpieczeństwu w Generalnym Gubernatorstwie, dlatego Piłsudski musiał zostać unieszkodliwiony. Ponadto Piłsudski jest – podkreślał Nothe – pod względem politycznym jedną z najwybitniejszych osobowości w Polsce i ludność z powodu jego czynów, jako twórcę i wodza Legionów ma go za bohatera narodowego“.

Konkretnych czynów karalnych jednak obu nie zarzucano. Nothe nakazywał jednak pilnie obserwować Piłsudskiego. Przestrzegał, że jest to człowiek odważny i zdolny do podejmowania prób ucieczek. Sosnkowski jako ślepo mu oddany współpracownik również wymagał nadzoru.

W Wesel Piłsudski przebywał tylko nieco ponad dwa tygodnie. Jego odesłanie do Magdeburga przyspieszyć mieli demonstranci, Polacy pracujący w tej okolicy, którzy domagali się jego uwolnienia.