Aleksander Brückner

Na miejskim cmentarzu Tempelhofer Parkfriedhof w Berlinie zostało już niewiele nagrobków. Za kilka lat to miejsce straci słowo „cmentarz” (Friedhof) w swojej nazwie aby w rezultacie przekształcić się w park. Wśród ostawszych się nagrobków jeden posiada napisy w dwóch językach, po niemiecku i po polsku. Należy on do polskiego profesora berlińskiego Uniwersytetu, wiodącego slawisty swoich czasów i jednego z ostatnich prawdziwych humanistów - Aleksandra Brücknera.

Aleksander Brückner urodził się w 1856 roku w Breżanach w habsburskiej Galicji. Jego niemiecka rodzina żyła na ziemiach Galicji od pokoleń, zdążyła się także spolonizować. Aleksander był mądrym chłopcem, uczył się chętnie i dużo. Gimnazjum we Lwowie ukończył z wyróżnieniem. We Lwowie studiował slawistykę. By kontynuować swoją pracę naukową przeprowadził się do Lipska a stamtąd do Berlina. W 1876 roku w Wiedniu Brückner obronił pracę doktorską pt. „Słowiańskie wyrazy obce w języku litewskim”. W 1878 roku habilitował się w Lipsku z pracą na temat „Słowiańskie osady na terenach Altmarku i Magdeburgii”. W Berlinie wywarł duże wrażenie na profesorze berlińskiego Uniwersytetu Vatroslavie Jagiću, jednym z najważniejszych slawistów drugiej połowy XIX wieku. W 1881 roku po krótkim epizodzie prywatnego docenta we Lwowie, Vatroslav Jagić przyjął zaledwie 25-letniego Aleksandra Brücknera jako swojego następcę. Vatroslav Jagić nie pomylił się co do podopiecznego, a on sam nie marnował położonej w nim nadziei. Przyjmując osobę Aleksandra Brücknera, Uniwersytet pozyskał jednego z najlepszych fachowców w swojej dziedzinie. Brückner poszerzał swoją wiedzę niestrudzenie przez 44 lata pracy na placówce. Prócz filologii był wielkim znawcą literatury, historii kultury, folkloru, słowiańskiej mitologii i religii przedchrześcijańskich. Brückner po zakończeniu pracy zawodowej pozostał w Berlinie i w był nadal aktywny naukowo. Wydał ponad 1800 publikacji. Najważniejszymi z nich były „Słownik etymologiczny języka polskiego” (1927), „Słownik wyrazów obcych w języku litewskim” (1877), „Zapiski w kwestii kaszubskiej” (1899), „Historia literatury rosyjskiej” (1905), „Literatura rosyjska” (1919), „Literatura polska” (1920), „Historia literatury polskiej” (1922) i „Mitologia słowiańska” (1924).

W celu poszerzenia swojej wiedzy Brückner podróżował po akademickich miastach całej Europy. W Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Sankt-Petersburgu znalazł w okładce książki średniowieczny kodeks zwany „Kazaniami świętokrzyskimi”. Pochodzące z XIII lub XIV wieku uznawane są za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim. Dzięki Aleksandrowi Brücknerowi został uratowany dla potomności.

Aleksander Brückner uchodził za samotnika, jednak cieszył się wysokim poważaniem wśród swoich kolegów. Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, Rosyjskiej Akademii Nauk w Sankt-Petersburgu i Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Wyróżniany wieloma nagrodami otrzymał w 1935 tytuł Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Warszawskiego.

Aleksander Brückner określał się jako Polak i podkreślał to w różnych sytuacjach. Jednocześnie był przeciwnikiem idealizacji polskiej historii i przeciwnikiem jej interpretacji jako chwalebnej i bohaterskiej. Z drugiej strony Brückner był także lojalnym, niemieckim urzędnikiem, który wspierał niemiecko-polską symbiozę na terenach zaborów pruskich.

24 maja 1939 Aleksander Brückner zmarł w wieku 83 lat. Na życzenie swojej żony Emmy Brückner został pochowany w tym mieście, na pobliskim jego domowi cmentarzu Tempelhofer Parkfriedhof w Berlinie. W 2012 roku po upływie honorowego patronatu nad jego grobem sprawowanego przez Berliński Senat, prywatne inicjatywy ale także polscy i niemieccy dyplomaci starają się o zachowanie miejsca pochówku i pomnika największego polskiego slawisty w Berlinie.

Adam Gusowski, marzec 2014 r.

Nota red.:
W 2023 roku doczesne szczątki Aleksandra Brücknera zostały ekshumowane i pochowane na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.