Antoni Graf Sobański (1898–1941)
Antoni Sobański urodził się 1 maja 1898 roku w Obodówce na Podolu. Pochodził z ziemiańskiej rodziny szlacheckiej i był najmłodszy z trójki dzieci. W 1905 roku jego cała rodzina przeprowadziła się do Warszawy. W latach 1917–1925 studiował na różnych uniwersytetach rozmaite kierunki, żadnego jednak nie ukończył. W tych czasach Sobański odziedziczył majątku po swoim wuju, zamek w Guzowie i prosperującą fabrykę cukru. Dzielił więc swój czas między obowiązki utrzymania swojego majątku i życia społecznego w Warszawie.
W Warszawie był nie byle kim. To jedna z najbardziej barwnych postaci, z tak zwanego dobrego towarzystwa. Był jednocześnie bardzo cenionym dziennikarzem, chętnie czytanym eseistą, obiecującym pisarzem. Jego przyjaciele nazywali go „Tonio”, a sami byli dyplomatami, naukowcami, elitą należącą do bohemy. Jarosław Iwaszkiewicz i Witold Gombrowicz mówili o nim w najwyższych tonach i z podziwem. Był elokwentny, miał duże poczucie humoru, był ironiczny, zabawny i kulturalny. Hrabia Sobański był światłym europejczykiem, któremu nacjonalistyczne i antysemickie tendencje, również w polskim społeczeństwie były obce i wstrętne. Opanował sześć europejskich języków w mowie i piśmie, wiele podróżował, żył w Londynie, Paryżu, Berlinie, Wiedniu i Petersburgu.
W styczniu 1933 roku Adolf Hitler został kanclerzem. 5 marca 1933 roku odbyły się wybory do Reichstagu, gdzie partia NSDAP tylko małą liczbą głosów nie zdobyła bezwzględnej większości. Z powodu tych wydarzeń, redakcja polskiej gazety „Wiadomości Literackie” zdecydowała się wysłać do Berlina swojego korespondenta, aby otrzymywać wiadomości o Trzeciej Rzeszy z pierwszej ręki. Wybór padł na Sobańskiego, gotowego do tej misji, miał niemieckich przyjaciół i w Berlinie czuł się co najmniej jak w domu. Już w kwietniu 1933 roku hrabia pojechał do Berlina by zacząć swoją pracę, która po dziś dzień jest jedną z najważniejszych dokumentacji o stanie niemieckiego społeczeństwa w pierwszych dniach reżimu nacjonalistów. Sobański był wnikliwym obserwatorem. Wymagał od siebie dużego obiektywizmu. Był bardzo sumienny w swojej pracy, ciekawy wszystkiego co widział i słyszał, a jeśli coś wydawało mu się obce, tym bardziej chciał to zrozumieć. Rozmawiał z niezliczoną ilością ludzi, czytał gazety licząc w nich fotografie z nacjonalistycznymi motywami, biegał niestrudzony po mieście, analizował programy kinowe i teatralne. Wszystkie swoje wrażenia opracowywał w reportażach, które drukowane były w „Wiadomościach Literackich” i cieszyły się dużą popularnością wśród czytelników. Po jego wyjazdach do Gdańska i Norymbergi wydano w 1936 roku kolejnych pięć. W swoim trzeźwym ujęciu są one także dziś dokładną analizą niemieckiego społeczeństwa w świetle rozwoju systemu totalitarnego.
W 2005 roku literacki świat Sobańskiego został odkryty na nowo. Jego reportaże zostały wydane w formie książki pod tytułem „Cywil w Berlinie”. Nazwa o tyle trafiona, bo w jednym ze swoich reportaży hrabia opisuje Berlin jako miasto pełne ludzi umundurowanych. Nawet ci, którzy pracy nie mieli chodzili w mundurach. Jednocześnie mniej celnym jest tytuł owej książki w języku niemieckim: „Nachrichten aus Berlin 1933-36” (Wiadomości z Berlina 1933-36). Nieważne, i tak jest to szczęście dla niemieckojęzycznego czytelnika. Po niemiecku książka została wydana w 2007 roku.
Hrabia Antoni Sobański sam osobiście nie wierzył w wybuch wojny, za to zbyt wierzył w człowieczeństwo ludzi. Gdy 1 września 1939 roku napaścią na Polskę rozpoczęła się Druga Wojna Światowa, Sobański uciekł przez południową Europę do Londynu. Końca wojny jednak nie doczekał. W 1941 roku zmarł z powodu choroby płuc.
Adam Gusowski, czerwiec 2014 r.
