Louis Lewandowski (1821–1894)

W 1845 roku Gmina Żydowska w Berlinie mianowała nowego kantora. Był nim szczeciński kantor Abraham Jacob Lichtenstein – wyśmienity kantor, śpiewak koncertowy i skrzypek, posiadający solidne klasyczne wykształcenie muzyczne. Ponadto, Lichtenstein był także otwarty na aranżacje muzyczne spajające ze sobą żydowskie i chrześcijańskie tradycje muzyczne. Dla Lewandowskiego Lichtenstein, który do Berlina przywiózł bogaty repertuar form i melodii żydowskiego śpiewu liturgicznego zakorzenionego w tradycji polsko-litewskiej, był źródłem inspiracji. Ponieważ Lichtenstein nigdy nie uczył się kompozycji, Lewandowski zajmował się odtąd aranżacją jego melodii na czterogłosowy chór synagogalny. Repertuar Lichtensteina służył Lewandowskiemu za podstawę jego własnych kompozycji.[5] Oddźwięk w jego utworach znalazły również liczne śpiewy liturgiczne goszczących przejazdem polsko-żydowskich kantorów. Tworząc nowe formy, Lewandowski posiadał umiejętność łagodnego i zarazem mistrzowskiego posługiwania się tym tradycyjnym materiałem, a ponieważ sam dorastał w tej tradycji, udawało mu się zachować specyficzny charakter tych melodii. Nadal jednak zwlekał z zaprezentowaniem swoich kompozycji szerszej publiczności, może dlatego, że zamierzał najpierw jeszcze bardziej umocnić swoją pozycję w Gminie Żydowskiej.

Wytrwałość Lewandowskiego przyniosła owoce dopiero w latach 60. XIX w. Przy okazji jubileuszu 25-lecia jego pracy jako dyrygenta chóru, w roku 1865 uzyskał tytuł Królewsko-Pruskiego Dyrektora Muzycznego (Königlich Preußischer Musikdirektor). Jeszcze bardziej znaczące było powołanie go na dyrygenta Nowej Synagogi przy ulicy Oranienburger Straße, której uroczyste oddanie do użytku nastąpiło w 1866 roku. Dzięki takiej pozycji w największej Synagodze w Niemczech otworzyły się przed nim zupełnie nowe możliwości muzyczne, gdyż po długoletnich dyskusjach, na które Lewandowski istotnie wpłynął swoją ekspertyzą, w bożnicy zainstalowano organy. Lewandowski mógł teraz prezentować utwory przy akompaniamencie instrumentalnym, podczas gdy w swojej dotychczasowej działalności opracowywał przede wszystkim kompozycje Sulzera i przedstawiał je w wykonaniu swojego chóru. Jedno z jego najważniejszych dzieł, dzięki któremu zasłynął daleko poza Berlinem, ukazało się w 1871 roku pod tytułem „Kol Rinnah u-T’fillah” (Głos radości i modlitwy), tym samym został opublikowany pierwszy zbiór nabożeństw wraz z oprawą muzyczną na cały żydowski rok liturgiczny. Posługując się strukturami muzycznymi utworów na głos kantora i dwa kolejne głosy, Lewandowski poza śpiewem kantora i chóru wprowadził do liturgii także śpiew wspólnoty wiernych, co było absolutną nowością w nabożeństwie żydowskim. Lewandowski uwzględnił w swoim zbiorze muzyczne możliwości gmin, którymi rzeczywiście dysponowały. W przedmowie do utworu „Kol Rinnah u-T’fillah” napisał: „Dążąc do ułatwienia wykonalności utworów oraz biorąc pod uwagę fakt, że w małych a nierzadko także większych gminach rzeczywiście brakuje odpowiednich śpiewaków, zrezygnowałem z wykorzystania niezliczonej ilości środków harmoniki i modulacji, ograniczając się jedynie do płynności melodii i naturalnego prowadzenia głosu. Nawet te fragmenty, które opracowałem kontrapunktycznie, są wygodne i łatwo je ćwiczyć.” [6] Właśnie to podejście Lewandowskiego sprawiło, że wspomniany zbiór stał się bardzo popularny, a utwór „Kol Rinnah“ wszedł do standardowego repertuaru w większości reformowanych gmin w Niemczech a z czasem także na świecie. Drugi słynny zbiór Lewandowskiego to „Todah W’simrah” (Pochwała i śpiew) na czterogłosowy chór, głos kantora i śpiew wiernych, który ukazał się w dwóch tomach: w 1876 roku „Sabbat” (Szabat) oraz w 1882 roku „Festgesänge” (Pieśni okolicznościowe). Był to zbiór, który ugruntował jego sławę jako kompozytora muzyki synagogalnej. Zawarte w nim partie chóralne skomponował on głównie w czasie pracy w Synagodze przy ulicy Heidereutergasse. Ponadto, w publikacji, do partii chóralnych wprowadził akompaniament organowy. Poza dziełami liturgicznymi Lewandowski komponował także utwory należące do bardzo różnych gatunków muzycznych. Są wśród nich: niemieckie pieśni do śpiewników dla szkół ogólnych i żydowskich, niemieckie pieśni narodowe, utwory instrumentalne oparte na melodiach synagogalnych dla muzykowania domowego, symfonie i kantaty. 18 psalmów do tekstów niemieckich, do których skomponował muzykę, cieszyło się dużą popularnością również w wielu chórach kościelnych.