Louis Lewandowski (1821–1894)

Louis (Lazarus) Lewandowski urodził się 3 kwietnia 1821 roku we Wrześni (Wreschen), małym miasteczku w Prowincji Poznańskiej. Pomimo, że wraz z drugim rozbiorem Polski (1793) Poznań został anektowany do Prus, to życie miejscowej ludności żydowskiej nadal naznaczone było wpływem polsko-żydowskiej tradycji. Lewandowski dorastał w ubogiej rodzinie. Zarobki jego ojca, sługi synagogalnego i pomocnika kantora we Wrześni, ledwie starczały na wyżywienie licznej rodziny. Lewandowski otrzymał tradycyjną żydowską edukację, obejmującą przede wszystkim naukę prawa żydowskiego oraz studium Talmudu, a ponieważ pomagał pełniącemu rolę pomocnika kantora ojcu w służbie synagogalnej, to był bardzo dobrze obyty z żydowskim śpiewem liturgicznym.

Po śmierci matki, Lewandowski w wieku dwunastu lat – podobnie jak wielu jego wschodnioeuropejskich rówieśników – opuścił rodzinę i przeniósł się do Berlina, by na własną rękę zarabiać na swoje utrzymanie. Wkrótce znalazł pracę w berlińskiej Gminie Żydowskiej. Ascher Lion, kantor Gminy, zatrudnił go w chórze Synagogi przy ulicy Heidereutergasse jako tzw. „singerla”. W tym czasie, śpiewom kantora podczas żydowskich nabożeństw towarzyszyło dwóch asystentów (meszorów): jeden – właśnie „singerl” – śpiewający wysokim sopranem, drugi basem. Gmina umożliwiła Lewandowskiemu pobyt w gimnazjum i zapewniała mu utrzymanie. Inaczej niż w jego rodzinnej Wrześni, w której społeczność żydowska wiodła żywot w dużej mierze odizolowany od chrześcijańskiego otoczenia, berlińscy Żydzi mieli dostęp do kręgu elit kulturalnych stolicy – w żydowskich salonach i domach bywali przedstawiciele pruskich elit intelektualnych. Również Lewandowski niespodziewanie uzyskał możliwość przebywania w tym dla niego zupełnie nowym świecie kultury. Jego nauczyciel, słynny hebraista Salomon Plessner, zapoznał go z Alexandrem Mendelssohnem, wnukiem Mosesa Mendelssohna, wielkiego przedstawiciela żydowskiego ruchu oświeceniowego, tak zwanej haskali, i kuzynem Felixa Mendelssohna Bartholdy'ego. W domu Mendelssohna gościli znani berlińscy muzycy, odbywały się liczne koncerty i rozmowy, które młodemu Lewandowskiemu dawały okazję do istotnego poszerzenia swoich dotychczasowych horyzontów. Alexander Mendelssohn, angażujący się towarzysko i społecznie bankowiec, szybko rozpoznał niezwykły talent muzyczny Lewandowskiego i opłacał mu solidne lekcje gry na fortepianie oraz na skrzypcach.

Niestety, w reakcyjnych Prusach Żyd Lewandowski nie mógł myśleć o przyjęciu na renomowaną Akademię Sztuk (Akademie der Künste), dlatego też przez następne dwa lata jego kształcenia ograniczało się do studiowania teorii muzyki: uczęszczał więc na wykłady na Uniwersytecie Berlińskim poświęcone formom muzycznym i harmonii a także kontrapunktowi, które prowadził Adolf Bernhard Marx[1]. Ostatecznie to dzięki protekcji Alexandra Mendelssohna Lewandowski otrzymał możliwość przystąpienia do egzaminu wstępnego na Akademię. Jakość jego prób kompozytorskich była tak przekonująca, że mimo wszelkich oporów, został pierwszym Żydem zapisanym na Akademii Sztuk. Początki studiów Lewandowskiego na Akademii były bardzo obiecujące. Studiował u wybitnych uczonych, np. takich jak Karl Friedrich Rungenhagen, najbardziej wpływowej postaci w ówczesnym życiu muzycznym Berlina.[2] Wszystko wskazywało na to, że stała przed nim świetlana kariera kompozytora muzyki świeckiej nawiązującej do klasycznej europejskiej tradycji.