Strony Pełny tekst

Spuścizna Aurelego Topolnickiego z obozu dla dipisów Wildflecken (Durzyn) z lat 1945–1951

Pani Barbara Karbarz, po śmierci swego męża, Ottona Topolnickiego, powróciła w 2014 r. z USA do Polski, przywożąc z sobą omawianą spuściznę. Podczas likwidacji mieszkania po zmarłym małżonku natknęła się na przechowywane w albumie i uporządkowane dokumenty. Po ich przejrzeniu skonstatowała, że materiał ten najwyraźniej miał duże znaczenie dla ojca jej zmarłego męża, dokumentując przełomową fazę w życiu rodziny. Poprosiła brata, Romualda Nowaka, historyka sztuki z Wrocławia, aby znalazł instytucję zainteresowaną przejęciem spuścizny celem jej sensownego wykorzystania i właściwego przechowania. W ten sposób dokumentacjaa trafiła do Centrum Dokumentacji Kultury i Historii Polaków w Niemczech. Porta Polonca.

Grupa mężczyzn przed wagonem kolejowym z napisem „Emigration“, 1. v. r. Aureli Topolnicki, prawdopodobnie początek 1951

Barbara Karbarz i Porta Polonica 2017

Topolniccy wyruszyli wówczas przez Pilzno, Norymbergę i Bamberg do Eichstätt w Bawarii, dokąd przybyli 30 lipca[25]. Zaraz po przyjeździe Aureli Topolnicki został kierownikiem szkoły w obozie dla dipisów w Eichstätt[26]. Jednak już 16 sierpnia rodzina Topolnickich opuściła obóz i ponownie udała się w drogę[27]. Celem podróży było Wildflecken w Bawarii Północnej, gdzie na terenie wojskowego placu ćwiczebnego koszar Rhön założony został jeden z największych obozów dla dipisów nie tylko w amerykańskiej strefie okupacyjnej, ale w całych Niemczech. Przeznaczony był on przede wszystkim dla Polaków. Już dwa dni po przybyciu Topolnicki został nauczycielem w szkole powszechnej w Wildflecken-Durzynie[28]. Otwarto ją 4 lipca 1945 r., początkowo z czterema klasami i około 200 uczniami. Bardzo szybko liczba klas podniosła się do 20, a uczniów – do 800. Stanu tego nie zmieniała nawet stała fluktuacja uczniów i nauczycieli. A była ona niezmiennie znaczna, z powodu repatriacji do Polski, zamykania mniejszych obozów dla dipisów i przenoszenia osadzonych w nich osób do większych obozów – takich jak w Wildflecken. Niemniej od 1947 r. liczba uczniów i pedagogów ulegała stopniowemu zmniejszaniu się[29]. 5 marca 1947 r. Centralny Komitet ds. Szkolnych i Oświatowych Zjednoczenia Polskiego w Niemczech z siedzibą w Monachium mianował Topolnickiego kierownikiem polskiego okręgu szkolnego Wildflecken-Durzyn[30]. Zaledwie kilka tygodni później przejął on ponadto odpowiedzialność za szkolnictwo uzupełniające w tym samym okręgu szkolnym. Pełnienie tych funkcji przerwał jego wyjazd do Belgii 16 czerwca 1947 r.[31] Ta druga próba emigracji – już w 1946 r. Topolnicki pracował w Holandii[32] – skończyła się zaledwie po kilku tygodniach jego powrotem w sierpniu 1947 r. do Wildflecken[33], gdzie od 29 sierpnia ponownie zatrudniony został jako nauczyciel szkoły powszechnej[34]. Prawdopodobnie na początku drugiej połowy 1949 r. Topolnicki przejął także kierowanie szkołą powszechną[35]. Pod koniec 1949 r. jako kierownik szkoły otrzymał pismo z International Refugee Organization (IRO)[36] o zaplanowanym na koniec stycznia kolejnego roku zamknięciu szkoły, w związku z likwidacją obozu dla dipisów Wildflecken-Durzyn[37]. Co prawda wskutek protestów udało się odsunąć w czasie zamknięcie szkoły, jednak tylko do końca roku szkolnego, z końcem kwietnia 1950 r.[38]

[25] Odręczna notatka z trasą podróży i datami z lipca 1945, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 044].

[26] Poświadczenie przydziału środków żywności poza kolejnością, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 007].

[27] Odręczna notatka z datami i miejscami pobytu, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 043].

[28] Anglojęzyczne zaświadczenie pracy dla A. Topolnickiego o jego aktywności jako nauczyciela w szkole powszechnej i dokształcającej w Durzynie (Wildflecken) od 18.8.1945, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 009].

[29] Relacja o początkach i rozwoju życia kulturalnego, oświatowego i organizacyjnego polskich dipisów w Durzynie (Wildflecken), [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 069]; wraz z narastającą zimną wojną i faktem, że wiele setek tysięcy dipisów uznanych zostało przez zachodnich aliantów za niezdatnych do repatriacji, wzmogła się ich emigracja, szczególnie zaoceaniczna.

[30] Pismo z nominacją z Centralnego Komitetu ds. Szkolnych i Oświatowych w amerykańskiej strefie okupacyjnej – Topolnicki został kierownikiem okręgu szkolnego Durzyn (Wildflecken), [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 073].

[31] Anglojęzyczne zaświadczenie pracy dla A. Topolnickiego o jego aktywności jako nauczyciela w szkole powszechnej i dokształcającej w Durzynie (Wildflecken) od 18.8.1945, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 009].

[32] Holenderska legitymacja kasy chorych, wystawiona dla Topolnickiego 18.6.1946, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 107].

[33] Urzędowy nakaz transportu ośmiu polskich dipisów do Wildflecken 7.8.1947, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 016].

[34] Zaświadczenie wystawione Aurelemu Topolnickiemu o jego pracy w charakterze nauczyciela szkoły powszechnej w obozie dipisów Wildflecken w okresie od 29.8.1947 do 30.4.1950, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 012].

[35] Świadectwo z maja 1949 r. podpisał jeszcze jako nauczyciel, zob. Świadectwo szkoły powszechnej 4. klasy dla Ottona Topolnickiego z 21.5.1949, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 060]; inny dokument z 25.7.1949 adresowany był już jednak na Topolnickiego jako kierownika szkoły, zob. Odpowiedź „Director of Education for US & French Zone“ na wcześniejsze pismo A. Topolnickiego (jako kierownika szkoły), [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 070].

[36] International Refugee Organization założona została w 1946 r., a w roku kolejnym jako następczyni United Nations Relief and Rehabilitation Administration (UNRRA) przejęła m.in. administrowanie obozami dla dipisów oraz opiekę nad dipisami przebywającymi na terytorium niemieckim. Wiązało się z tym stałe zmniejszanie finansów na opłacenie działalności IRO, co odbijało się też na stanie oświaty dla dipisów. IRO zakończyła pracę w 1952 r., gdy większość dipisów już to repatriowano, już też znalazło nową ojczyznę na emigracji.

[37] Pismo IRO Welfare Officers do kierownika szkoły A. Topolnickiego o zamknięciu szkoły powszechnej w Durzynie (Wildflecken) w związku z likwidacją obozu z 30.12.1949, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 066]; od lata 1949 r. obóz dla dipisów Wildflecken-Durzyn wykorzystywany był jako obóz przejściowy dla dipisów różnych narodowości, jak też jako miejsce pracy dla zatrudnionych w obozie dipisów. Wiązała się z tym likwidacja polskiego samorządu obozowego, zob. Do polskiej ludności w Durzynie – pismo pożegnalne kierownika obozu dla polskich dipisów, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 107].

[38] Pismo IRO Welfare Officers z 03.03.1950 do kierownika szkoły A. Topolnickiego o ponownym zatrudnieniu nauczycieli szkoły powszechnej w Durzynie (Wildflecken) z 1.2.1950, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 067]; Zaświadczenie dla Aurelego Topolnickiego z 14.07.1950 o jego pracy w charakterze nauczyciela szkoły powszechnej w obozie dla dipisów Wildflecken od 29.8.1947 do 30.4.1950, [Spuścizna Aurelego Topolnickiego, Dokument nr 012].