Czajkowski, Józef

Czajkowski, Józef, polski malarz i architekt, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1892-1895 student Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München). *21.1.1872 Warszawa, †27.7.1947 tamże. Brat malarza Stanisława Jana Maurycego Czajkowskiego (1878-1954). Dnia 2.11.1892 roku wstąpił do Klasy Malowania z Natury (Naturklasse) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował u Johanna Caspara Hertericha (1843-1905), Ludwiga Hertericha (1856-1932) i Carla von Marra (1858-1936). Następnie studiował na Académie Julian w Paryżu pod kierunkiem Jeana-Paula Laurensa (1838-1921), Jeana-Josepha Benjamina-Constanta (1845-1902) oraz Jamesa Abbotta McNeilla Whistlera (1834-1903) oraz na wiedeńskiej Akademii Rzemiosła Artystycznego (Wiener Kunstgewerbeschule). W latach 1894-1895 kształcił się na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i na tamtejszej Politechnice. Jego brat Stanisław Jan Maurycy studiował w klasie Johanna Caspara Hertericha na monachijskiej akademii od 1898 roku. Od 1901 roku był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka; był współzałożycielem towarzystwa Polska Sztuka Stosowana, którego celem było połączenie sztuki ludowej i rzemiosła ze sztuką piękną. W roku 1906 rozpoczął pracę jako architekt. W 1910 roku uzyskał I nagrodę za plan regulacji i zagospodarowania przestrzennego Wielkiego Krakowa. W 1913 roku założył Wydział Architektury w krakowskiej Akademii, na której do 1919 roku prowadził katedrę architektury wnętrz. Od 1914 roku był członkiem stowarzyszenia Warsztaty Krakowskie, którym kierował razem z Karolem Stryjeńskim (1887-1932) w okresie I Wojny Światowej. Jednocześnie należał do grona najważniejszych projektantów dywanów i kilimów, działających w warsztatach Polski Kilim w Krakowie. W latach 1919-1922 był profesorem malarstwa oraz sztuki stosowanej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Wilnie (obecnie: Vilnius), a w latach 1922-1938 profesorem architektury wnętrz na akademii w Warszawie. W 1926 roku był współzałożycielem Spółdzielni Artystów ŁAD. – Czajkowski malował sceny wiejskie, pejzaże i portrety, w stylu malarstwa plenerowego i wypełnionego światłem impresjonizmu. Poza tym tworzył rysunki, szkice wykonywane kredą i pastelami, czarno-białe i barwne litografie (teczka kongresu lekarzy w Krakowie, rok 1911), plakaty, ilustracje i winiety. Jego projekty budynków i wnętrz nawiązywały do sztuki ludowej, do współczesnego art deco, a później do sztuki dekoracyjnej okresu ekspresjonizmu, natomiast projekt fasady byłego Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie (pochodzący z 1908 roku i wykonany razem z Wojciechem Jastrzębowskim) reprezentował umiarkowaną późną secesję wzorowaną na pracach wiedeńskiego architekta Otto Wagnera (1841-1918). Z kolei jego meble wykazują się solidnym wykonaniem, wyszukanymi materiałami i wysoką funkcjonalnością (komplet mebli do jadalni eksponowany na wystawie Polskiej Sztuki Stosowanej w warszawskiej Zachęcie w 1908 roku). W połowie lat dwudziestych wykonywał projekty wnętrz i mebli, łącząc elementy sztuki ludowej z elementami ekspresjonistycznymi (Pawilon Polski na wystawie „Exposition Internationale des Art Décoratifs et Industriels Modernes“, Paryż 1925). Zaprojektowane przez niego kilimy przedstawiały folklorystyczne motywy i były wykonane z wysokiej jakości materiału (grubo tkana wełna) w żywych kolorach z naturalnych barwników. Jego prace znajdują się między innymi w Muzeach Narodowych w Krakowie i Warszawie. 

Wystawy:

Warszawa: 1904, 1919 Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych; 1935 Instytut Propagandy Sztuki / 1918 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie / 1922 Poznań, grupa artystyczna „Świt“.

 

Literatura:

Lechosław Lameński, Tadeusz Stryjeński i Józef Czajkowski, [w:] „Roczniki humanistyczne“, Tom XXXV 1987, z. 4, s. 323-336; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 18, 34; Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom XXIII, München/Leipzig 1999, s. 280 i nast.; Halina Ste̜pień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914, (Studia z historii sztuki / Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk, 50), Warszawa 2003; Jednodniówka – Eintagszeitung, reedycja pod red. Zbigniewa Fałtynowicza i Elizy Ptaszyńskiej, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Suwałki 2008, jednocześnie katalog wystawy „Signatur - anders geschrieben. Anwesenheit polnischer Künstler im Lichte von Archivalien“, Polnisches Kulturzentrum (Centrum Kultury Polskiej), Monachium 2008; Czesława Frejlich, Janusz Antos, Out of the ordinary. Polish designers of the 20th century, Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa 2011; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Suwałki 2015.

 

Źródła online:

Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 3, 00996 Joseph Czajkowski. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1884-1920/jahr_1892/matrikel-00996

 

Janusz Antos, Józef Czajkowski, na portalu Culture.pl (w języku angielskim). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/en/artist/jozef-czajkowski

 

Axel Feuß, marzec 2017 r.