Jan Łukasiewicz

Heinrich Scholz podczas wojny zaangażował się ponadto w uwolnienie z obozów koncentracyjnych w Buchenwaldzie i Oranienburgu Jana Salamucha, krakowskiego profesora teologii oraz Joachima Metallmanna, krakowskiego filozofa nauki. Ta działalność spotkała się z ostrą krytyką ówczesnego ministra nauki i groźbą zwolnienia Schulza z zajmowanego stanowiska.

W obawie przed represjami ze strony Armii Czerwonej, a nawet ewentualną egzekucją, ponieważ jako minister przedwojennego rządu, odznaczony m.in. Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski i mąż polskiej szlachcianki należał do grupy osób zagrożonych, Łukasiewicz już jesienią 1943 r. rozpoczął przygotowania do opuszczenia Polski. Korespondencja Łukasiewicza z Scholzem wskazuje, że polski matematyk planował osiedlenie się w Szwajcarii, dokąd droga miała prowadzić przez Niemcy. Chcąc uzyskać szwajcarską wizę wjazdową, naukowiec konsultował się z odpowiednimi urzędami i komendantem policji w Münster. 17 lipca 1944 r., zaledwie kilka dni przed wybuchem powstania warszawskiego Janowi i Reginie Łukasiewiczom udało się opuścić Warszawę i dotrzeć do Münster. Nieudany zamach na Hitlera dokonany 20 lipca 1944 r. pokrzyżował ich plany wyjazdu do Szwajcarii, ponieważ nie otrzymali już pozwolenia na opuszczenie granic III Rzeszy. Łukasiewiczowie zostali więc w Münster i z pomocą tamtejszych zaprzyjaźnionych matematyków udało im się w piwnicy zbombardowanego domu dotrwać do 1 stycznia 1945, kiedy to Jürgen von Kempinski zabrał ich do swojej posiadłości w Hembsen (powiat Höxter). Tam doczekali wyzwolenia przez amerykańskich żołnierzy w kwietniu 1945 roku.

Kilka dni później Łukasiewicz otrzymał zaproszenie od słynnego polskiego generała broni, Leona Berbeckiego, który stał na czele Polskiej Komendy Obozu Dössel, obozu jeńców wojennych dla oficerów (oflag VI B). Profesor przyjął zaproszenie i do końca października 1945 r. przebywał w Hohenwepel w pobliżu Dössel, gdzie w prowizorycznej szkole polskiej w byłym obozie dla polskich więźniów wojennych nauczał logiki. Łukasiewicz nie brał pod uwagę powrotu do Polski, ponieważ nie godził się na nauczanie dialektycznego materializmu na komunistycznym uniwersytecie. Po krótkim pobycie w Brukseli profesor podjął decyzję o wyjeździe do Irlandii. 4 marca 1946 r. przybył do Dublina witany przez ministra spraw zagranicznych i szefa irlandzkiego rządu. Jesienią 1946 r. otrzymał stanowisko profesora logiki matematycznej na Royal Irish Akademy, gdzie nauczał do 1953 roku. Jan Łukasiewicz zmarł 13 lutego 1956 roku w Dublinie. Pochowano go na dublińskim cmentarzu Glasnevin. Spuścizna po profesorze Janie Łukasiewiczu stanowi część biblioteki Uniwersytetu w Manchesterze.

Heinrich Scholz napisał w nekrologu poświęconym Łukasiewiczowi: „Humanista, który w najcięższej próbie dowiódł, że ‘Cogito, ergo sum”.

Sabine Krämer, styczeń 2015 r.

Literatura przedmiotu:

Elstrodt, Jürgen; Schmitz, Norbert: Geschichte der Mathematik an der Universität Münster, 1773-1945, Münster 2008 (publikacja dostępna online: http://wwwmath.uni-muenster.de/historie/)

Schmidt am Busch, Hans-Christoph; Wehmeier, Kai F.: Heinrich Scholz und Jan Łukasiewicz, w : Forum für osteuropäische Ideen- und Zeitgeschichte, 11. Jg. 2007, str. 107-125

Woleński, Jan: Mathematical Logic in Warsaw: 1918-1939, w: Andrzej Mostowski and Foundational Studies hrsg. V. A. Ehrenfeucht u. a., str. 30-46.

Szczegółową analizę publikacji naukowych Jana Łukasiewicza oraz informacje bibliograficzne można znaleźć na stronie: http://plato.stanford.edu/entries/lukasiewicz/