Chełmoński, Józef

Chełmoński, Józef, polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1871-1874 przebywał w Monachium a od 1872 roku był studentem tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). *7.11.1849 Boczki (obecnie: Boczki Chełmońskie), †6.4.1914 Kuklówka (obecnie: Kuklówka Zarzeczna). Pierwsze nauki rysunku pobierał u ojca, właściciela majątku i sołtysa w Boczkach, następnie w latach 1867-1871 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Wojciecha Gersona (1831-1901). W roku 1871 malarz Maksymilian Gierymski (1846-1874) umożliwił mu podróż do Monachium w celu podjęcia studiów. Dnia 23.1.1872 roku wstąpił do Klasy Malowania z Natury (Naturklasse) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował u Hermanna Anschütza (1802-1880) i Alexandra Strähubere (1814-1882). Jego pierwsze prace (między innymi „Sprawa przed wójtem, 1873“, p. zdjęcie powyżej) wzbudziły zainteresowanie krytyków sztuki i przyniosły mu sukces finansowy. W roku 1872 oraz 1874 podróżował do Polski; przebywał na Ukrainie i Podolu. W roku 1875 wrócił do Warszawy; wraz z Stanisławem Witkiewiczem, Adamem Chmielowskim i Antonim Piotrowskim stworzył pierwszą polską grupę naturalistów ze wspólną pracownią. Lata od 1875 do 1887 spędził w Paryżu; w 1876 roku zyskał uznanie jury obradującego w trakcie Salonu Wiosennego. W latach 1881-1892 pracował jako ilustrator w paryskim czasopiśmie Le Monde illustré. W roku 1887 wrócił do Warszawy. Od 1889 roku uprawiał rolę w swoim majątku w Kuklówce zajmując się jednocześnie do końca życia malarstwem plenerowym. W roku 1898 został mianowany prezesem krakowskiego Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka. Uzyskał liczne wyróżnienia: 1889 Paryż, Grand Prix na Międzynarodowej Wystawie Sztuki; złoty medal: 1891 Berlin, 1892 Monachium oraz 1894 San Francisco. – W trakcie studiów w warszawskiej Klasie Rysunku tworzył realistyczne sceny z życia na wsi, które charakteryzowała sztywność postaci i sytuacji oraz skromna kolorystyka, w konsekwencji czego nie przyniosły mu one sukcesu na wystawach w warszawskiej Zachęcie. W Monachium pozostawał pod wpływem naturalizmu reprezentowanego przez artystów z kręgu polskiej kolonii, głównie Józefa Brandta (1841-1915) i Maksymiliana Gierymskiego; w tym czasie tworzył swobodnie malowane i pełne dramatyzmu sceny rodzajowe. Po powrocie do Warszawy, jego kompozycje spotykają się ze zdecydowanym odrzuceniem z powodu ich „zbyt prostackiego realizmu“. W Paryżu powstawały pełne rozmachu sceny wiejskie przedstawiające jarmarki i karczmy inspirowane wcześniejszymi pobytami na Mazowszu i Ukrainie. Popularnością wśród kolekcjonerów cieszyły się wielkich rozmiarów obrazy z końskimi zaprzęgami ukazanymi w galopie, nabywane również do angielskich i amerykańskich kolekcji. Uznanie międzynarodowej krytyki przyniosły mu pejzaże o cechach malarstwa plenerowego powstałe w późnej fazie jego twórczości w Kuklówce, między innymi liczne krajobrazy zimowe. Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych w Gdańsku, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie, Wrocławiu i Warszawie oraz w licznych innych polskich muzeach.

Wystawy indywidualne:

1890, 1907, 1917, 1924, 1927 Warszawa, Zachęta / 1907 Kraków i Lwów, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / 1987 Poznań, Muzeum Narodowe.

 

Literatura:

Maciej Masłowski, Józef Chełmoński, Warszawa 1973; Tadeusz Matuszczak, Józef Chełmoński, 1849-1914. Wystawa monograficzna, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1987; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 10, 32; Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom XVIII, München/Leipzig 1998, s. 382 i nast.; Tadeusz Matuszczak, Józef Chełmoński, Kraków 2003; Halina Ste̜pień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914, (Studia z historii sztuki / Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk, 50), Warszawa 2003; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Suwałki 2015.

 

Źródła online:

Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 02737 Josef Chełmonski. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1872/matrikel-02737

 

Axel Feuß, Polnische Künstler in München 1828-1914, s. 3, zdj. nr 10, na portalu Porta Polonica. Dostęp w Internecie: http://porta-polonica.de/de/Atlas-der-Erinnerungsorte/polnische-kuenstler-muenchen-1828-1914

 

Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=243

 

Irena Kossowska, Józef Chełmoński (2004), na portalu Culture.pl (po polsku i angielsku). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/pl/tworca/jozef-chelmonski

 

Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Chelmonski/Index.htm

 

Axel Feuß, marzec 2017 r.