Witold Szalonek (1927–2001)
Prof. Witold Szalonek był bez wątpienia jednym z najbardziej oryginalnych polskich kompozytorów XX wieku, wywoływał poruszenie swoimi utworami i pracami muzyczno-teoretycznymi. Przez prawie 20 lat miał wpływ na młodych kompozytorów uczących się w Hochschule der Künste (Akademia Sztuk Pięknych do roku 2001, później zmiana nazwy na Universität der Künste) w Berlinie.
Gdy Witold Szalonek w 1973 roku obejmował profesurę w berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, był już znanym na całym świecie polskim kompozytorem. Berlińska uczelnia odznaczała się międzynarodowym prestiżem. Fakt, że właśnie w tej szkole uczyli się najwięksi polscy muzycy i kompozytorzy, tacy jak Mieczysław Karłowicz (1876–1909), Ludomir Różycki (1883–1953) i Stanisław Moniuszko (1819–1872), staranie się o profesurę właśnie na tej placówce było dla Szalonka dodatkową zachętą. Polak przeforsował swoją kandydaturę z pośród 40 innych konkurentów, co było potwierdzeniem jego niezwykłych kwalifikacji jako kompozytor i podkreśleniem niezwykłych umiejętności pedagogicznych. Tu w Berlinie przeżył nie tylko swój najintensywniejszy okres twórczy, realizował się w nauczaniu, ale także energicznie promował polskich kompozytorów. Także tych, którzy w owych czasach żyli i tworzyli na Zachodzie: Roman Palester, Andrzej Panufnik czy Antoni Szałowski. W 1982 roku Witold Szalonek został współzałożycielem Towarzystwa im. Szymanowskiego w Berlinie, którego celem była popularyzacja polskich kompozytorów historii współczesnej i tych jeszcze obecnych.
Miłośnicy muzyki do dziś łączą z Witoldem Szalonkiem przede wszystkim jego sonoryzm. Jak sam to określał – poszukiwanie muzycznej duszy instrumentów. Muzykologia opisuje sonoryzm nieco chłodniej niż Szalonek jako styl, w którym elementem wyróżnionym i formotwórczym jest samo brzmienie i szmer. W Polsce kierunek ten był szczególnie silnie obecny w latach 60-tych i 70-tych. Także inni polscy kompozytorzy, tacy jak Witold Lutosławski (1913–1994), Henryk Górecki (1933–2010) lub Krzysztof Penderecki (ur. 1933) tworzyli pod wpływem sonoryzmu. Jednak żaden z nich nie był w tym tak konsekwentny jak Szalonek. Dla niego nie tylko sam dźwięk był ważny, ale przede wszystkim uwolnienie tego dźwięku od wszystkich znanych systemów muzycznych. Szalonek odnalazł sonoryzm w muzyce starych polskich kompozytorów. Dla niego nowoczesne brzmienie fortepianu, najbardziej typowego instrumentu europejskiej kultury, wzięło swój początek w uniwersalnej twórczości Fryderyka Chopina (1810–1849). Szalonek twierdził, że słynny polski kompozytor uwolnił dźwięk duszy fortepianu.
Ponadto, Polak jest odkrywcą „dźwięków kombinowanych”, czyli polifonii specyficznych dźwięków instrumentów dętych drewnianych. „Dźwięki kombinowane” pojawiają się u Szalonka po pierwsze przez specyficzną technikę grania na instrumencie dętym, po drugie poprzez połączenie zaworów, dźwigni i otworów instrumentu, a po trzecie, przez wzajemne oddziaływanie tych dwóch technik. Wielką zasługą teoretycznej i praktycznej twórczości Witolda Szalonka jest odpowiednie oznaczenie i opisanie jego techniki komponowania.
Witold Szalonek pracował na wyższej szkole w Berlinie do swojej emerytury w 1992 roku. Potem zajmował się głównie kompozytorstwem. Szalonek umarł 12 października 2001 roku w Berlinie. Tak jak sobie tego życzył, jego urna spoczęła w grobie rodzinnym przy ciałach rodziców na cmentarzu w Łagiewnikach Śląskich (obecnie część miasta Bytom).
Adam Gusowski, luty 2016 r.
Życiorys:
urodzony 02.03.1927 w Czechowicach-Dziedzicach (Polska/Śląsk)
1939–1945 / lekcje fortepianu w prywatnym konserwatorium w Bytomiu
1945 –1949 / gimnazjum muzyczne w Katowicach
1949 / matura w gimnazjum muzycznym w Katowicach
1949–1956 studia na Państwowej szkole muzycznej w Katowicach
1962–1963 / studia (kompozycja) w Paryżu
1967 / docentura (kompozycja) w Państwowej szkole muzycznej w Katowicach
od 1970 / seminaria i kursy o technikach kompozytorskich w szkołach wyższych w Danii, w Niemczech, Finlandii, Polsce i na Słowacji
1970–1971 / stypendium DAAD w Berlinie
1970–1974 / kierownik Zakładu Teorii Muzyki i Kompozycji Akademii Muzycznej w Katowicach
1973–1992 / profesura (kompozycja) na Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie (do emerytury)
12.10.2001 / śmierć Witolda Szaloneka w Berlinie
Najważniejsze wyróżnienia:
1952 / druga nagroda w konkursie Związku Kompozytorów Polskich za „Pastorale” (obój i fortepian)
1964 / nagroda muzyczna Miasta Katowic
1966 / III nagroda na Konkursie Kompozytorów im. Artura Malawskiego za „Quattro monologhi per oboe solo”
1967 / nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki
1968 / II nagroda na Konkursie Kompozytorów im. Artura Malawskiego za „Mutazioni”
1990 / nagroda honorowego tytułu doktora honoris causa na Uniwersytecie Westfälische Wilhelms-Universität w Münster
1994 / nagroda Związku Kompozytorów Polskich
1999 / „Kulturalna Nagroda Śląska” Dolnej Saksonii
Najważniejsze dzieła:
Pastorale [Version I] na obój i fortepian (1952)
Trio na flet, klarnet i fagot (1952)
Pastorale [Version II] na obój i orkiestrę (1952–1965)
Nokturn na baryton, orkiestrę smyczkową i harfę (1953)
Dzwon, Ballada na dwa chóry (1953)
Toccata polyphonica na orkiestrę smyczkową (1954)
Suita kuriowska dla starych i dla dziewięciu instrumentów(1955)
Suita polifoniczna na orkiestrę smyczkową (1955)
Symphoniesatire na orkiestrę (1956)
Sonata na wiolonczelę i fortepian (1958)
Wyznania, Tryptyk na głos, chór i orkiestrę kameralną (1959)
Concertinona flet i orkiestrę kameralną (1962)
Arabeski na skrzypce i fortepian(1964)
Les sons na ensemble symfoniczny (1965)
Mutazioni na orkiestrę kameralną (1966)
Quattro monologhi na obój (1966)
Proporzioni I na flet, skrzypce i harfę (1967)
Proporzioni II na flet, wiolonczelę i fortepian (harfę) (1967–1970)
Mutanza na fortepian(1968)
Improvisations sonoristiques na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (1968)
1 + 1 + 1 + 1 na 1 do 4 instrumenty smyczkowe (1969)
Ziemio miła... Kantate na głos i orkiestrę (1969)
Aarhus Music na kwintet dęty (1970)
Concerto for Strings (1971–1975)
Connections na zespół kameralnej (1972)
Proporzioni III na skrzypce, wiolonczelę i fortepian (harfę) (1977)
Piernikiana na tubę(1977)
Trio na obój, klarnet i fagot (1978)
Mała Symfonia B-A-C-H na fortepian i orkiestrę symfoniczną (1979–1981)
Take the Game... dla sześciu perkusistów (1981)
Alice's Unknown Adventures in the Fairy Land of Percussion dla jednego perkusisty (1981)
D. P. 's Five Ghoulish Dreams na saksofon altowy (1985)
Inside? – Outside? na klarnet basowy i kwartet smyczkowy(1987)
Toccata e corale [Version I]na organy (1988)
Elegia na śmierć przyjaciela na klarnet i fortepian (1989)
Toccata e corale [Version II] na fortepian (1990)
Symfonia rytuałów na kwartet smyczkowy (1991–1996)
Głowa meduzy I 1 do 3 flety (1992)
Invocationi na dwie gitary (1992)
Głowa meduzy II na 1-3 flety w C (1993)
Diptychon I na chór (1993)
Diptychon II ma 16 saksofonów (1993)
Sept epigrammes modernes wg. G. Hoffnung na kwartet saksofonowy (1994)
Drei Präludien na fortepian (1996)
Suita zakopiańska na stroik (1996)
Meduzy sen o pegazie I na róg i flet (1997)
Meduzy sen o pegazie II na róg i flet C (1997)
Miserere dla dwunastu głosowych solistów chóru (1997)
Chaconne-Fantaisie na skrzypce (1997)
Bagattellae di Dahlem II na flet i fortepian (1998)
Oberek nr 1 na gitarę (1998)
Drei Liebeslieder na baryton i fortepian (1998)
Hautbois mon amour für Oboe solo, dwie harfy, kotły i smyczki (1999)
Posejdon i meduza na flety małe, flet altowy, flet basowy i crotalesy (2001)
