O polskiej braci górniczej, „polskich kopalniach” i robotnikach ze Wschodu – 100 lat obecności polskiej siły roboczej w Bochum (1871–1973)

Okres powojenny i dalsze lata
 

„Nazistowska dyktatura, nocne bombardowania i śmiertelny strach minęły, ale bieda i cierpienie ludzi trwały nadal”[38]: 12 kwietnia 1945 roku, kiedy Bochum zostało przyłączone do brytyjskiej strefy okupacyjnej, centrum miasta było w 90 % zniszczone. Denazyfikacja, usuwanie gruzów i brak podstawowych towarów to tylko nieliczne wyzwania, z jakimi musieli mierzyć się mieszkańcy Bochum po zakończeniu wojny. Mimo to gospodarka nabierała tempa i szybko udało się ją ustabilizować, tak że rok 1957 przeszedł do historii jako rekordowy rok powojennego cudu gospodarczego. W latach 60-tych nastąpił jednak zwrot – postępujące wypieranie węgla przez inne źródła energii, takie jak gaz i ropa naftowa, zapoczątkowało stopniowy proces zamykania kopalń. Kopalnie w Bochum, które w ciągu ostatnich 100 lat trwale wpłynęły na dzieje miasta, były zamykane jedna po drugiej, aż do 1973 roku, kiedy to w dzielnicy Hordel zamknięto ostatnią z nich – kopalnię Hannover.[39]

A Polacy (z Zagłębia Ruhry)... W przedstawionym powyżej okresie 100 lat stali się oni integralną częścią dziejów miasta i istotną częścią obecnych w mieście robotników. Przybywając najpierw do Zagłębia Ruhry jako obywatele Prus polskiego języka i pochodzenia, odegrali oni zasadniczą rolę w ożywieniu gospodarczym całego regionu. Ślady migracji zarobkowej „Polaków z Zagłębia Ruhry” są do dziś widoczne w Bochum: niektóre z dawnych osiedli kopalnianych, w których mieszkali również polscy imigranci, zachowały się do dnia dzisiejszego. Jednym z nich jest osada Dahlhauser Heide w dzielnicy Hordel (patrz zdj. nr 11 i 12), gdzie w jednym ze znajdujących się pod ochroną domów robotniczych znajduje się siedziba Porta Polonica (patrz zdj. nr 13). Dawna kopalnia Hannover jest obecnie jedną z obiektów LWL-Industriemuseum, Westfalskiego Muzeum Przemysłowego (patrz zdj. nr 14), którego działalność skupia się wokół tematu emigracji zarobkowej XIX w. i naświetla m.in. migrację wewnętrzną polskiej ludności, później określanej jako „Polacy z Zagłębia Ruhry”. W okresie obu wojen wielu Polaków musiało przymusowo pracować w zakładach przemysłu wojennego i zbrojeniowego, często w katastrofalnych i uwłaczających ludzkiej godności warunkach.

Chociaż duża liczba polskich robotników opuściła granice Niemiec, to jednak spora ich część nadal pozostała w Niemczech, także w Bochum. Po zakończeniu II wojny światowej w Bochum mieszkali nie tylko „Polacy z Zagłębia Ruhry” i ich potomkowie, lecz także robotnicy przymusowi, którzy pracowali w mieście w czasie wojny a po jej zakończeniu otrzymali status tzw. „Displaced Persons” (w skrócie „dipisi”). Część z nich po pewnym czasie wróciła do ojczyzny, podczas gdy inni na stałe pozostali w Niemczech.

Po wojnie społeczność polska w Bochum nadal się rozwijała, głównie za sprawą migracji (późnych) przesiedleńców. Wertując książki telefoniczne miasta Bochum, czy też innych miast w Zagłębiu Ruhry, można znaleźć wiele nazwisk kończących się na -ski, -cki, -rek czy też -czyk - końcówki wskazujące na ich polską proweniencję. Pomijając polski supermarket SMAK w dzielnicy Laer czy polski sklep Nasza Biedronka w Wattenscheid, w Bochum nadal toczy się polskie życie religijne organizowane przez Polską Misję Katolicką działającą przy tutejszym kościele św. Józefa. W mieście można zauważyć także przejawy ambitnego życia kulturalnego Polaków, czego dowód stanowi na przykład grupa artystyczna Kosmopolen, założona w Bochum w 2008 roku. Ponadto, wraz z powstaniem Centrum Dokumentacji Kultury i Historii Polaków w Niemczech Porta Polonica, federalnego projektu pod auspicjami Landschaftsverband Westfalen-Lippe (LWL), Regionalnego Stowarzyszenia Westfalii-Lippe, które rozpoczęło swoją działalność w 2013 roku, Bochum stało się siedzibą centralnej instytucji zajmującej się pamięcią kulturową w oparciu o dokumentowanie i badanie polskiego życia w Niemczech.

Polska migracja zarobkowa przyczyniła się na przestrzeni przedstawionych powyżej 100 lat historii miasta Bochum do wielu zmian w mieście, szczególnie tych o charakterze gospodarczym. Dziś Polacy i potomkowie polskich imigrantów stanowią integralną część mieszkańców Bochum i również w przyszłości będą współtworzyć i wzbogacać życie kulturalne i gospodarcze miasta.

Na zakończenie pragnę podziękować Pani Marii Schäpers oraz Centrum Dokumentacji Górniczej/Archiwum Górnictwa w Bochum (Montanhistorisches Dokumentationszentrum/Bergbau-Archiv in Bochum) za udostępnienie dokumentów.

Natalia Kubiak, styczeń 2021 r.