O polskiej braci górniczej, „polskich kopalniach” i robotnikach ze Wschodu – 100 lat obecności polskiej siły roboczej w Bochum (1871–1973)

Polscy robotnicy przymusowi niejednokrotnie pojawiają się w materiałach źródłowych i relacjach naocznych świadków. I tak dowiadujemy się, że w pierwszym transporcie więźniów z obozu zagłady Auschwitz, który prowadził przez Buchenwald i z 446 osobami przybył do Bochum 21 czerwca 1944 roku, byli także Polacy.[32] Wzmianki o polskich robotnikach przymusowych odnaleźć można także w relacjach naocznych świadków dotyczących zarówno przymusowej pracy kobiet przy produkcji granatów i bomb jak i wykorzystania zagranicznej siły roboczej do tłoczenia pocisków w Stahlhausen.[33] Z kolei przykład polskiego robotnika rolnego w Wattenscheid dowodzi, z jakimi drakońskimi karami musieli liczyć się również robotnicy przymusowi w Bochum: powieszono go, bo rzekomo zalecał się do obywatelki Rzeszy Niemieckiej.[34] Poza tym egzekucji dokonano publicznie w obecności polskich robotników przymusowych z całej okolicy, jak pisze w swoim sprawozdaniu z 20 czerwca 1941 roku Prezes Sądu Krajowego (Landesgerichtspräsident) w Bochum.[35]

Robotnice i robotnicy przymusowi w Bochum musieli znosić trudne, czasem wręcz niewolnicze warunki pracy oraz nieludzkie warunki bytowe w większości obozów. Z poufnych dokumentów Urzędu Pracy w Bochum (Arbeitsamt Bochum) wynika, że kontrole warunków zakwaterowania i pracy robotników przymusowych wielokrotnie ujawniały złe traktowanie, niedostateczną higienę i niedostateczne wyżywienie oraz wzrost rozprzestrzeniania się chorób.[36] Tak trudne warunki pracy i życia prowadziły do niedożywienia, do chorób oraz psychicznego i fizycznego wyczerpania, co, prędzej czy później, było powodem wielu zgonów. Poza tym, wielu robotników umarło w następstwie stosowanych wobec nich drakońskich kar, w tym też kary śmierci. Dziś trudno określić rzeczywistą liczbę ofiar śmiertelnych wśród robotników przymusowych pracujących na rzecz nazistów, choćby dlatego, że wiele przypadków nie zostało ujawnionych. Wiadomo jedynie, że wśród 1720 ofiar pracy przymusowej pochowanych na cmentarzu Freigrafendamm w Bochum 78 kobiet i mężczyzn jest pochodzenia polskiego.[37]